07/03/2014
KORÇA - QYTETI I DASHURISË DHE SERENATAVE TË PËRJETSHME
E kanë quajtur Qyteti i serenatave, Qyteti i dashurisë, Qyteti i Artit,
Qyteti i birrës, Vendi i kërnackave, Parisi i Vogël, e po të kërkosh, gjen plot
epitete të tjera që cilësojnë vlerat e saj por edhe karakteristikat se përse
duhet vizituar një qytet si Korça. E hapur qysh herët me botën, drejt
perëndimit (shumë korçarë emigruan herët ne Amerikë, por edhe shumë atdhetarë e
intelektualë më herët, në Turiqi e Ballkan), Korça është një qytet i qeshur e
plot jetë, që të fton në çdo stinë të vizitosh rrugët e saj karakteristike, të
mësosh për kulturën dhe historinë e saj, të kuptosh pse shumë atdhetarë që sot
mbushin faqet e historisë së kombit, ishin pikërisht nga Korça. Por edhe për të
pirrë një birrë me “kërnacka”, do të ndjesh po aq kënaqësi e mikpritje, sepse
kudo që të shkosh nëpër qytet e në të gjitha fshatrat e tij, gjëja e parë me të
ciëln do të takohesh, është pikërisht mikpritja e korçarëve...
Korça është një krahinë
e Shqipërisë e gjitha për t’u vizituar, si nga ana kulturore, ashtu edhe për
nga vlerat e saj natyrore që disponon me anë të monumenteve të shumta që natyra
ia ka falur krahinave përreth saj. Korça si qytet dhe rrethi i saj shquhen për
objektet dhe mjediset e veçanta me vlera të larta turistike. Korça u ofron
turistëve një trashëgimi të pasur kulturore në arkitekturë, urbanistikë,
monumente kulture etj. Të veçanta janë ushqimet që servirin në restorantet,
pijet karakteristike si vera, birra “Korça”, vodka korçare etj. Ekoturizmi
është një fushë me interes të veçantë për të apasionuarit e natyrës së bukur
korçare. Ky është një qytet gazmor e magjik, që me serenatat e tij është bërë i
njohur në të gjithë botën.
Pozicioni gjeografik,
klima
Korça është rrethi me
lartësinë më të madhe në vend. Gjendet në juglingje të Shqipërisë, në kodrat
rrëzë malit të Moravës. Ajo kufizohet nga
veriu me Pogradecin dhe Maqedoninë, nga veriperëndimi me Gramshin, nga
perëndimi me Skraparin, nga jugu me Kolonjën dhe Përmetin, kurse nga
lindja me Greqinë. Relievi i saj është fushor, kodrinor-malor dhe malor. Aty
gjejmë një ndërthurje të maleve me fushat, me kodrat, duke krijuar një thyerje
të formave të reilievit. Njësitë kryesore të reilievit janë: Fushëgropa e
Korçës, malësia e Gorë-Oparit me pesë komuna: Gorë, Opar, Moglicë,
Vithkuq, Voskopojë.
Klima e Korçës bën pjesë në zonën e karakterit
kontinental, me dimër të ftohtë dhe me një rritje të theksuar të
temperaturës gjatë verës. Muaji më i ftohtë është janari me temperaturë
mesatare 0,4oC, ndërsa më i ngrohti është gushti me 20,6oC. Gjatë dimrit
temperatura është më e ulët se 0oC.
Historia
Është vërtetuar nga studiuesit se zona ku ndodhet sot
qyteti ka qenë e banuar që në kohët e lashta. Kështu, në rrethinën e qytetit
është gjetur ndër të tjera edhe një kodër-varr e vjetër diku rreth 7 mijë vjet
me një diametër prej 10.47 metrash dhe lartësi 114 centimetra.
Në lashtësi, Korça dhe krahint e saj bënin pjesë në
dinastinë ilire që shtrihej midis lumenjve Devoll e Osum dhe pjesërisht në atë
të Enkeleasve, rrëzë malit të Thatë. Në Desardi kanë qenë disa qytete të
njohura ilire; Pelioni, në afërsi të lumit Devoll, në grykën e Cangonjit, ku
sot hasim toponimin Pilur: Korrogu në vendin e quajtur Hija e
Korbit, mbi fshatin Kloce. Lumi kryesor iKorçës, Devolli në ate kohe
quhej Eordao, buzë të cilit ishte vendosur Pelioni, i cili më vonë merr
emrin Devoll.
Korça në dokumente historike përmendet për herë të
parë në vitin 1281, me urdhër të perandorit të Bizantit, ku
emëron Andrea Muzakën si administrator dhe i jep titullin e
lartë Despot. Një tjetër dokument, që na jep të dhëna të tjera për Korçën është
dorëshkrimi i Princit të Muzakajve. Ai e përmend Korçën me disa fshatra si:
Sovjanin, Violën, Oparin, Morianin, Mazrekun, Lavdarin. Korça në këtë kohë ka
qenë qendër e vogël me një kala fushore. Korça fillimisht lindi si qendër
e vogël banimi, buzë rrugëve kryesore, ku bënte shkëmbime tregtare. Në fund të
shek.XV, mori formën e një qendre urbane dhe në shek. XIX u krijua si
qytet. Në shekujt XII-XIII, Korça ishte nën pushtetin e
Muzakajve, me qendër në krahinën e Oparit. Në vitin 1382, Korça pushtohet
prej Perandorisë Osmane. Në vitin 1701 shpërthen kryengritja kundër
pushtmit turk, në krahinën e Gorë-Oparit. Mbas viteve 1820, mori hov lëvizja
patriotike. Naum Veqilharxhi botoi abetaren e tij, kurse Thimi Mitko “Bletën
Shqiptare” . Më 7 Marz 1887 hapet Mësonjtorja e Parë Shqipe. Me nismën e
korçarëve krijohen shoqëri patriotike në Stamboll, Bukuresht e Karjo. Më
22 tetor 1881 çelet shkolla e parë për vashat nga Gjerasim dhe Sevasti
Qirijazi. Ishte kjo një fitore e madhe e Lëvizjes Kombëtare.
Kultura dhe Etnografia
Korça përbën një nga qendrat kulturore më të
rëndësishme të Shqipërisë. Vetë muzeumet e shumta në qytet përshkruajnë
aktivitetin kulturor ndër shekuj. Është e mirënjohur shkolla e parë shqipe në
këtë qytet që daton në vitin 1887, shkolla e parë në Shqiperi për vajza, si dhe
liceu Francez i ndërtuar në vitin 1917. Edhe pse ndër vite qyteti ka qenë
pushtuar disa herë, ndikimet e huaja përbëjnë një pjesë të vogël te kulturës
korçare.
Korça ka tradita dhe zakone të veçanta, gjë që dëshmon
se qyteti ka qenë një vatër e rëndësishme e kulturës me shumëllojshmëri
materialesh shpirtërore për popullin tonë. Dy nga veprat më të
rëndësishme të folklorit shqiptar janë, “Bleta Shqiptare” e Thimi
Mitkos dhe “Valët e Detit’ të Spiro Dines.
Mikpritja dhe Besa, janë dy virtytet me të cilat
shqiptarët krenohen. Kur vinte miku në fshat ose qytet, ai pritej me të gjitha
të mirat, për fjetjen e tij kishte dhomë të veçantë, që quhej “dhoma, ose
konaku i miqve”. Për këtë zakon fisnik e shumë të lashtë, te shqiptarët ka
mbetur thënia e famshme “kur e ke ndjerë veten në vështirësinë më të madhe ?”
Ai u përgjigj : “ Kur më ka ardhur miku në shtëpi dhe nuk kam patur mundësi ta
pres e ta kënaq si duhet”.
Folklori. Çdo qytet, çdo krahinë në shekuj ka
krijuar kulturën e vet. Kështu, edhe populli i Korçës ka krijuar gojëdhëna,
përralla, gjëejgjëza, këngë, fjalë të urta, të njohura në të gjithë vendin. Për
to janë kryer studime dhe botime të ndryshme, që janë bërë të njohura e të
dashura për shpirtin e shqiptarit dhe të korçarit.
Veshja kryesore e burrave është fustanela, kallat dhe
opingat me xhufka të zeza në majë të tyre, në kokë mbanin fesin me ngjyrë të
bardhë. Ndërisa gratë visheshin me xhamadan dhe në kokë mbanin shami.
Monumentet e kulturës
Korça është shumë e pasur me monumente të kulturës,
gjë që dëshmon se qyteti ka qenë në të kaluarën vatër e rëndësishme e kulturës
materiale e shpirtërore për popullin tonë. Numërohen rreth 110 monumente
kulturore, që mbrohen nga shteti.
Muzeu i artit mesjetar shqiptar
Është i vetmi i këtij lloji në Shqipëri. Ai përmban
objekete me vlera artistike e shpirtërore të popullit tonë,
materiale që shkojnë deri në periudhën e Mesjetës. Në të ndodhen vepra të
piktorëve të shquar shqiptarë si: Onufri, i biri i tij Nikolla, vëllezërit Athanas
Zografi, kostandin Jeromonaku nga Voskopoja e shumë të tjerëve.
Muzeu arkeologjik i Korçës
U krijua në vitin 1985 dhe mori formë të gjerë pas
vitit 1990. Për vlerat arkitektonike është shpallur monument kulture. Ky muze
është ngritur në një godinë karakteristike të shek XIX. Në të janë ekspozuar
pasuritë arkeologjike të trevave juglindore të Shqipërisë, ku vendin kryesor e
zë pellgu i Korçës.
Muzeu i arsimit
Është ngritur në godinën ku më 7 mars 1887 u hap
shkolla e parë shqipe ose “Mësonjtorja”. Kjo godinë është dhuruar për shkollë
nga patrioti Diamant Tërpo. Në të kanë dhënë mësim atdhetarët Pandeli Sotiri,
Petro Nini Luarasi, Nuçi Naçi etj.
Besimi Fetar
Popullsia në rrethin e Korçës është e përzier,
myslimane e ortodokse. Dikur qyteti ndahej në dy pjesë prej lumit të Mborjes,
në Varosh, pjesa lindore ku banonin të krishterët dhe Kasabaja në perëndim, ku
banonin myslimanët. Tani ndarja e dikurshme nuk ekziston më. Banorët e të dy
feve kanë jetuar në harmoni. Kurrë nuk janë vënë re armiqësi e grindje fetare ndërmjet
tyre. Tani në qytet e në fshat mund të hasen me qindra familje, që
janë lidhur ndërjet tyre me martesë. Në qytetin e Korçës sot ndodhen 9
kisha, ku shërbejnë 9 priftërinj dhe 6 manastire, si Manastiri i Shën
Prodhomit në Voskopojë dhe i Shën Pavlit e Pjetrit në Vithkuq. Qyteti ka
dy xhami, ajo e Minollarit ndërtuar më 1496 dhe Xhamia e Re. Janë 36 xhami në
fshat dhe disa teqe në Turan, Melan, Vrëpckë etj.
Turizmi
Korça është si një minierë ari për
nga llojshmëria që i ofron çdo vizitori. Monumentet e kulturës më të
rëndësishme të Korçës janë: Kisha e Shën Ristozit, Mborje, Kisha në
Voskopojë, Parku Kombëtar i Prespës, zonë e peizazheve mjaft tërheqëse
dhe me potenciale për zhvillimin e ekoturizmit, ku vlerat natyrore gërshetohen
me vlerat tradicionale, kulturore e historike. Muzeu arkeologjik i Korçës,
ikona Ngjallja e shën Llazarit. Gjithashtu natyrë të
mrekullueshme gjeni edhe tek fshati Dardhë i cili është një fshat
malor midis maleve e pyjeve, një bukuri e rrallë natyrore. Dardha ofron
një klimë shumë të shëndetshme e ajër të pastër. Gjelbërimi dhe freskia e
ditëve të verës, por dhe dimri me shumë dëborë e bëjnë një vend të preferuar në
të gjitha stinët e vitit. Sportet dimërore sidomos skitë tërheqin turistë të
apasionuar pas tyre. 25 km nga Korça, në majë të një kodre shtrihet fshati i
Vithkuqit. Pika më e lartë është maja e Rrungajës me lartësi 1750 m. Një nga
atraksionet e këtij Rajoni është Uji i Ftohtë, i Bellovodës i pasur në
minerale, i quajtur ndryshe dhe Uji i Bardhë. Fshati Boboshticë është i famshëm
jo vetëm për prodhimin e Rakisë së Manit, por edhe për Punimet e Leshit si
Velenca, Qilima etj. Ky fshat ka dy Kisha që paraqesin interes të veçantë me
një numër afreskesh mjaft terheqëse.
Kuzhinë karakteristike
Arti kulinar në Rajonin e Korçës është një arsye më
tepër për të qëndruar dhe pushuar këtu. Mos haroni të shijoni nië vakt me
gatime të peshkut shoqëruar me verë speciale buti, ose gatime të tjera,
specialitete të rajonit nëpër restorantet e shumta me pamje nga liqeni dhe
malet. Është për t`u përmendur edhe Korani i famshëm, peshk që gjendet vetëm në
liqenin e Ohrit. Korani është i famshëm për mishin e tij të shijshëm, i cili
gjatë dimrit ka ngjyrë rozë dhe në verë të bardhë. Gatimi i shpendëve dhe
kafshëve të egra është gjithashtu një kënaqësi krahas kuzhinës orientale dhe
europiane. Është një kënaqësi më vete të shijosh prodhimet e Liqenit të
Prespës: peshkun Krap, Mrenë dhe cironkat të gatuara nga kuzhinierët e aftë që
kanë recetat e tyre të veçanta. Në kuzhinën e Prespës, karakteristikë janë edhe
byreku i zonës (me peshk e gjizë dhe vezë, ose me qepë) si dhe turshitë e
ndryshme.
Nëqoftëse vini në Dardhë nuk duhet të lini pa provuar
lakrorin me dy petë të pjekur në saç. Është specialiteti i zonës dhe do të
ngeleni mjaft të kënaqur. Pjekja e mishit është një tjetër specialitet
karakteristik, i ndryshëm nga të gjitha vendet jashtë rajonit. Boboshtica ofron
një kompleks restorantesh ku ju mund të provoni dhe mishin e pjekur që gatuhet
në mënyrë të veçantë.
Voskopoja
Voskopoja shtrihet në një pllajë të bukur të rrethuar
nga kodra të larta dhe pyje me pisha e bredha. Nga Shën Prodhomi hapet para
vizitorit një pamje e mahnitshme nga duken majat e Lenies dhe Ostrovica me një
lartësi prej 2.246 m Vera e freskët dhe dimri i ftohtë, gjelbërimi, ajri i
pastër malor, i pasur me oksigjen, peisazhet e bardha dimërore ju ftojnë të
kaloni momente mbresëlenëse me familjaret apo miqtë tuaj. Ajo është një
Vendbanim mesjetar i hershëm që nga viti 1330. Lulëzimin më të madh e ka patur
në vitet 1764 me një popullsi prej 30.000 banorësh. Kishte 24 kisha me afreske
nga më të bukurat, tani janë vetëm 7 prej tyre. Ka pasur Akademi, Bibliotekë,
Shtypshkronjë (1720), artizanat të zhvilluar e tekstile dhe shërbeu si urë
lidhëse jo vetëm brenda vendit, por edhe midis vendeve fqinje Greqi e Turqi.
Shkatërrimin e parë e ka patur në vitin 1769, të dyti më 1789 dhe të tretin në
1916. Ruan vlera të mëdha të artit mesjetar.
Në Dimër funksionon Pista e Skive dhe zhvillohen garat
rajonale dhe kombëtare.
Voskopoja është fshati
që ka traditë në pjekjen e mishit të qingjit, përpunimit të djathit, salcës,
gjizës, turshive, petkave si dhe pjekjen e byrekëve në saç.
Dardha
Dardha është një fshat malor midis maleve e pyjeve,
një bukuri e rrallë natyrore. 20 km në juglindje të Korçës, në një lartësi
1344m mbi nivelin e detit. Dardha ofron një klimë shumë të shëndetshme e ajër
të pastër. Gjelbërimi dhe freskia e ditëve të verës, por dhe dimri me shumë
dëborë e bëjnë një vend të preferuar në të gjitha stinët e vitit. Sportet dimërore
sidomos skitë tërheqin turistë të apasionuar pas tyre.
Midis burimeve të shumta në këtë fshat është edhe i
quajturi “Uji i Qelbur” që shërben si ujë kurativ për stomakun dhe veshkat.
Shtëpitë e gurta karakteristike plotësojnë bukurinë e këtij fshati, por edhe
njerëzit janë shumë mikpritës dhe gatuajnë specialitete karakteristike të
fshatit.
Vithkuqi
25 km nga Korça, në majë të një kodre shtrihet fashati
i Vithkuqit. Pika më e lartë është maja e Rrungajës me lartësi 1750m. Një nga
atraksionet e këtij Rajoni është uji i ftohtë, i Bellovodës i pasur në
minerale, i quajtur ndryshe dhe Uji i Bardhë. Vithkuqi ka Florë e Faunë të
pasur sidomos me kafshë të egra si Ariu, Ujku, Dhelpra, Dreri, Lepuri i Egër,
dhe pyjet me Ah, Dushk dhe Pishë. Çaji i Malit dhe bimë të ndryshme mjeksore
gjenden me shumicë në të gjithë zonën e Vithkuqit. Fshati i Vithkuqit do të
lërë mbresa tek vizitorët e apasionuar pas ngjitjeve malore, ofron ajër të
pastër dhe klimë të shëndetshme malore.
Boboshtica
Fshati Boboshticë është
i famshëm jo vetëm për prodhimin e Rakisë së Manit, por edhe për Punimet e
Leshit si Velenca, Qilima etj. Ky fshat ka dy Kisha që paraqesin interes të
veçantë me një numër afreskesh mjaft terheqëse. Boboshtica ofron një kompleks
restorantesh ku ju mund të provoni dhe mishin e pjekur që gatuhet në mënyrë të
veçantë.
Parku kombëtar “ Bredhi i Drenovës”
Ndodhet në Qarkun e Korçës dhe në rrethin e Korçës, 10
km larg qytetit të Korçës dhe shtrihet në kurrizin e malit të Moravës. Parku ka
një sipërfaqe prej 1,380 ha. Bozdoveci, Guri i Capit, Çardhaku janë pikat më
atraktive te tij. Konsiderohet zonë e peizazheve tërheqes me potenciale të
mëdha për turizëm natyror e kulturor dhe zhvillim të qëndrueshëm. Ky është
mjaft i frekuentuar nga banorët e qytetit të Korçës dhe fshatrave përreth.
Vlerat atraktive këtij parku ia shton edhe prezenca e shumë burimeve, të cilët
kanë ujë të pijshëm gjatë gjithë vitit si ai i Shën Gjergjit, Plakës, Pllicës
etj.
Parku Kombëtar i Prespës
Ndodhet në Qarkun e Korçës dhe në rrethet e Korçës (45
km larg) dhe të Devollit dhe ka një sipërfaqe prej 27,750 ha. Gjithashtu
ndodhet në kryqëzimin e kufijve të Shqipërisë, Greqisë dhe Maqedonisë. Park
ndërkufitar dhe shumë i rëndësishëm. Përbëhet nga liqeni i Prespës së Madhe dhe
ai i Prespës së Vogël si dhe Pellgu ujëmbledhës i tyre. Prania e shtate zonave
rurale, mungesa e qyteteve dhe industrise krijojne nje pasuri natyrore te
pazbuluar. Liqenet e Prespës me një sipërfaqe prej 49.5 km2 (ne teritorin
Shqiptar) kane prejardhje tektonike, karstike. Thellesia e tyre arrin ne 54m.
Brigjet e liqeneve jane pjesërisht shkëmbore të lartë dhe të ulët me plazhe
ranore. Ujrat e Liqenit të Prespës së Madhe janë të shumta e të tejdukshme.
Gjendet një lidhje nën ujore midis Liqeneve të Prespës dhe Liqenit të Ohrit.
Zonë e peizazheve mjaft tërheqëse dhe me potenciale për zhvillimin e
ekoturizmit, ku vlerat natyrore gërshetohen me vlerat tradicionale, kulturore e
historike. Brenda zonës ndodhet dhe mjaft zona me vlera arkeologjike dhe
biospeleologjike, në mënyrë të veçantë për lakuriqët e natës. Kjo zone është
mjaft e pasur me vlera kulturore. Ne pjesen shqiptare te liqenit ndodhet dhe
ishulli piktoresk i gjarpërinjve, Maligradi i cili me rrënojat e një bazilike
te vjetër (shek XIV) dhe peisazhin
karstik është një pikë e rëndësishme atraksioni në
këtë rajon. Bazilika e ngritur brenda një guve shkëmbore është e njohur për
ansamblin e saj me piktura murale bizantine.
29/11/2013
10/11/2013
TMERRI I TËRMETIT TË FRIKSHËM 9,5 BALLË NË JAPONI...
3 Vjet pas tërmetit shkatërrues në Japoni,u dha në
publik kjo video e cila na tregon edhe njëherë se Japonezët pavarësisht dëmeve
të mëdha që shkaktoi Cunami i Madh, janë dhe do të mbeten të PA KAPSHËM në
ndërtimin e Ndërtesave Antisizmike, pasi Japonia është nga Vendet më Sizmike në
Botë
11/09/2013
Le të kujtojmë Traditat e Dasmave KORÇARE
Korça siç e dimë është një nga qytetet që kanë Tradita të shumta dasmash, po sjell këtu disa tradita dasmash të cilat kanë vlera kulturore, jo vetëm për Korçarët por për të gjithë Shqiptarët
Një kod i tërë përcaktonte mënyrën dhe e etapat e zhvillimit të ceremonisë më të rëndësishme në jetën e njeriut, siç ka qenë dhe për pjesën më të madhe të njerëzve, kryesisht femrave, mbetet dasma bashkimi nën kurorë me bekimin e familjes, sektit fetar, kishës apo xhamisë, priftit apo imamit. E, nëse tradita sot është zhdukur, tjetërsuar dhe harruar, kjo ka ndodhur për arsye të ndërfutjes së kulturave globale, por edhe si rrjedhojë e ndryshimeve të mëdha shoqërore, ekonomike e kulturore. Në rast se ky kod do të ishte i shkruar dhe i dokumentuar, patjetër që dhe dasmat do të ishin më të pasura me elementë të humbur të traditës dhe folklorit, sipas trevave ku zhvillohen.
Dhuratat, nusja fal shami e çorape leshi
Po cilat ishin zakonet për vizitat e para mes dy palëve të krushqve të ardhshëm?Paja e nuses
Takimet e nuses me dhëndrin
Nata e parë, nusja me dhëndri flenë të ndarë
Krushqit “hajdutë” telash për dasmorët
Kumbari, më i rëndësishmi ndër të gjithë
E, teksa nusja rrinte në shtëpinë e saj në krye të këndit, kumbari ftohej që të enjten, tri ditë para se të bëhej dasma. Vjollca shprehet se: “Kumbari ishte kryesori dhe pa të nusja me dhëndrin nuk mund të vinin kurorë. Detyra e kumbarit ishte të shoqëronte çiftin në altar e të vinin kurorë. Gjithashtu, kumbari bënte peshqeshe, kujdesej që gjithçka të shkojë sipas rregullit... Kur njerëzit e dhëndrit nisen për të marrë nusen, ata duhet që të flasin në fillim me kumbarin e të bien dakord me të dhe së bashku, shkojnë e marrin nusen që të vënë kurorën. Njerëzit e nuses, janë të detyruar të shkojnë gjithmonë 2 më shumë sesa kanë ardhur njerëzit e dhëndrit tek nusja. Ne e kemi si traditë, që kumbarin e mbajmë në krye të këndit, tamam si njeri të shtëpisë”.
Maskat trembin nusen, para valles në mesnatë
Përplasja e dy dasmave dhe “Varri i Krushqve”
Meqenëse këto lloj përplasjesh mund të ndodhnin për shkak se dasmat mund bëheshin midis dy familjeve nga zona tepër të largëta me njëra-tjetrën, e gjithashtu, dasmat zhvilloheshin në muajin e vjeshtës, atëherë, gjithkush nga shtëpia e dhëndrit që shikonte për së largu në horizont, karvanin me krushqit dhe nusen hipur në dorian teksa arrinin shëndoshë e mirë, jepte lajmin duke qëlluar në ajër. Krismat më tej pasoheshin nga dhëndri, që donte të tregonte se tashmë nusja dhe karvani, ishin të sigurtë nën mbrojtjen familjes së tij...
Lindja
Vdekja
Këto janë pak a shumë Traditat e Dasmave Korçare, them pak a shumë pasi kishte disa ndryshime sipas zonave të cilit i përkiste çifti dhe familjet, por në thelb janë pak a shumë të njëjta
30/08/2013
Hafiz Ali Korça
- Mësues në Mësonjëtoren e Parë Shqipe të Korçës
- Pjesëmarrës në Kongresin e Dibrës
- Këshilltar dhe Drejtor i Përgjithshëm në Qeverinë e përkohshme të Vlorës të kryesuar nga Ismail Qemali (1914)
- Pjesëmarrës në Komisia Letrare Shqipe në Shkodër(1916-1918)
- Drejtor i Arsimit për Durrësin, Elbasanin, Dibrën, Matin dhe Pogradecin(1916)
-Për Shqipërinë u perpoqa sa flijova jetën time nuk tregohet se sa hoqa se shteti mi njihte krime.
-Nuk duhet të mbushim, gjuhën tonë ëngjëllore, me gjëmba e me ferra që nuk i qërojmë dot më vonë
- Treqind e tri fjalët e Imam Aliut, 1900.
- Historija e shenjt dhe kater halifet, 1900
- Mevludi shqip, 1900.
- Jusufi me Zelihanë, 1900
- Abetare, 1910
- Alfabeti arabisht, 1914
- Muslimanija, 1916
- Gramatika dhe syntaksa, Shqip-Arabisht, 1916
- Shtat ëndërrat e Shqipërisë, 1924
- Bolshevizma çkatrrim i njerëzimit, 1925
- Kur’ani i Madhënueshëm e thelbi tij, 1926
- Gjylistani (Trëndafilishtja), e Sa’adiut, 1925
- Rubaijjati (Katroret) e Umer Khajjamit, 1930…
18/08/2013
MOS U NXITO TE NXJERRESH KONKLUZIONE........
01/07/2013
LETRA E ORTODOKSËVE SHQIPTARË TË STAMBOLLIT
Letër e ortodoksëve shqiptarë të Stambollit drejtuar Kryetarit të Parlamentit Shqiptar Pandeli Evangjeli .
Pandeli Evangjeli
Kolonjës. Si shumë familje të tjera, babai i Pandeliut,
Në vitin 1877, në moshën 18-vjeçare, ashtu si bashkëmoshatarët e tij, Pandeliu përfundoi gjimnazin grek me rezultate shumë të mira. Njohuritë dhe diturinë e tij, si autodidakt, ai vazhdoi t’i zgjerojë përgjatë gjithë jetës. Mjafton të përmendim faktin se, përveç gjuhës shqipe, që në moshë të re ai fliste e shkruante frëngjishten, greqishten, rumanishten dhe italishten, gjë që i dha mundësi që me kalimin e kohës të formohej akoma më mirë, të zgjeronte horizontin kulturor, shkencor e politik.
Për shkak të kushteve të vështira ekonomike ashtu si shumë bashkatdhetarë të tjerë në ato vite, edhe pjesëtarët e familjes Evangjeli u detyruan të merrnin rrugën e mërgimit. Kështu, rreth vitit 1878, në moshën 19-vjeçare, Pandeliu bashkë me të vëllanë Nikollaqin emigroi në Rumani. Fillimisht u vendos në Buçiumeni, në rrethinat e Bukureshtit, pranë Kostandin Eftimiut, me origjinë nga Drenova e Korçës, tek i cili filloi të punojë si ndihmës, apo çirak. Pasi punoi 4-5 vjet në Buçimeni, ai u vendos brenda në Bukuresht, ku vazhdoi të merrej me tregti, tani më vete.
Shumë shpejt ai mori pjesë në lëvizjen patriotike të emigracionit shqiptar në Bukuresht duke u bërë anëtar i shoqërisë “Dituria” dhe më vonë, më 7 janar 1896, u zgjodh edhe kryetar i saj. Nën drejtimin e Pandeli Evangjelit kjo shoqëri botoi abetaret e para shqipe, librat e Naimit e të Sami Frashërit, si dhe një numër të madh librash me karakter patriotik, të cilët ndaheshin falas në të gjitha trevat shqiptare. Duke kujtuar vitet kur jetonte e punonte si çirak i Pandeli Evangjelit, Thanas Viso Mborja ka shkruar: “Fillova të vete edhe në dyqanin e patriotit Pandeli Evangjeli, ku gjeta patriotë të mirë, si dhe libra të shkruar nga shkrimtarët e Rilindjes, me një fjalë një atmosferë kombëtare. Ai më mbante gjithmonë pranë, më jepte libra për të lexuar dhe, pasi t’i kisha lexuar, më pyeste për përmbajtjen e tyre. Kënaqej nga leximi im dhe herë pas here më shpinte në dhomën e bibliotekës së dyqanit të tij, e cila shërbente edhe si zyra e shoqërisë “Dituria”. Pandeli Evangjeli e kish treguar veten si një patriot i mirë, i mbante gjithnjë afër shqiptarët dhe kur ish nevoja edhe i ndihmonte; takimet me patriotët në dyqanin e Pandeli Evangjelit si dhe bisedimet që bënja me të dhe me Nikolla Naçon më zhvilluan mjaft ndjenjat e mija kombëtare”. Ndërsa një tjetër protagonist i asaj kohe, Eqërem bej Vlora, në kujtimet e tij për Pandeli Evangjelin shkruan: “Kafeneja e Pandeliut ishte qendra e lëvizjes kombëtare shqiptare. Pandeli Evangjeli ishte në atë kohë njeri i thjeshtë, shtatpakët, por me mendje të shëndoshë që falë pikëpamjeve të tij për mirëkuptim dhe bashkim nderohej shumë nga të gjithë shqiptarët e Bukureshtit”.
Pandeli Evangjeli është konsideruar si një nga organizatorët e mbledhjes në hotel “Kontinental”, bashkë me Asdrenin, Nikolla Naçon, Vasil Zografin, Spiridon Ilon etj. Në këtë mbledhje Ismail Qemali u foli patriotëve shqiptarë lidhur me misionin e tij, për shpalljen e pavarësisë vetëm pas pak ditësh. Në emër të Komitetit Shqiptar të Bukureshtit, kryetari i tij, Pandeli Evangjeli, u dërgoi letra, telegrame dhe kopjen e vendimeve të Bukureshtit shumë patriotëve e shoqërive shqiptare jashtë atdheut për t’i vënë në dijeni për vendimet e mbledhjes së Bukureshtit, për masat që po merreshin për ta shpëtuar vendin nga situata e rrezikshme në të cilin ndodhej dhe për të kërkuar prej tyre që të jepnin edhe ata ndihmesën e tyre morale e materiale në të mirë të Shqipërisë, duke dërguar përfaqësuesit e tyre për të marrë pjesë në veprimtaritë që do të zhvilloheshin në atdhe.
Më 14 nëntor 1912, Komiteti zgjodhi një delegacion prej 9 vetash të kryesuar prej Pandeli Evangjelit, i cili do të përfaqësonte koloninë shqiptare të Bukureshtit në Kuvendin Kombëtar të Vlorës. Por, për arsye shëndetësore ky i fundit nuk mundi të merrte pjesë. Megjithatë, ai ishte një nga iniciatorët dhe organizatorët e mitingjeve që u mbajtën nga kolonia shqiptare e Bukureshtit për mbrojtjen e pavarësisë së shpallur në Vlorë dhe të trojeve kombëtare shqiptare të pushtuara nga ushtritë ballkanike. Pandeli Evangjeli ishte gjithashtu personaliteti kryesor i kolonisë së Bukureshtit, i cili komunikonte me qeverinë e Vlorës dhe me kancelaritë evropiane. Ai mbante fjalime, hartonte protesta e memorandume, duke u bërë kështu shprehës i aspiratave të popullit shqiptar.
Pasi u formua qeveria e Vlorës e kryesuar nga Ismail Qemali, Pandeli Evangjeli, në emër të të gjithë shqiptarëve të Rumanisë i dërgoi asaj këtë telegram urimi: “Shqiptarët e Rumanisë i dërgojnë me entuziazëm të madh zotërisë t’uaj dhe gjithë qeverisë shqiptare urimet për veprën e madhe patriotike që mbaruat. Rroftë qeveria e parë e Shqipërisë! Rroftë Shqipëria e lirë!”. Në telegramin e përgjigjes drejtuar kolonisë shqiptare të Bukureshtit, Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi shkruanin: “Përpjekjet tuaja na japin gëzim, kurajo dhe ndihmë. Rrofshin shqiptarët e Rumanisë!”.
Siç del dhe nga dokumentet arkivore të kohës, duke vlerësuar ndihmesën e çmuar të Pandeli Evangjelit, Ismail Qemali i propozoi atij që pasi të organizonte situatën definitive në Shqipëri do ta emëronte si ministër. Mirëpo, kjo nuk u arrit që të vihej në jetë, sepse qeveria e Ismail Qemalit nuk vazhdoi gjatë pas këtij propozimi.
Më 12 janar 1914, kolonia shqiptare e Bukureshtit organizoi një mbledhje në të cilën vendosi të dërgonte përfaqësuesit e saj në atdhe, për të marrë pjesë në pritjen që do t’i bëhej princ Vidit, me ç’rast do t’i shprehnin atij “nderimin, gëzimin dhe devotshmërinë e kolonisë”. Si kryetar i kësaj përfaqësie u zgjodh Pandeli Evangjeli.
Në fjalën e mbajtur në ceremoninë e organizuar me rastin e ardhjes së princ Vidit në Durrës, më 7 mars 1914, në emër të kolonisë shqiptare të Bukureshtit Pandeli Evangjeli deklaroi ndër të tjera: “Që sot e tutje hymë në radhën e shteteve të qytetëruara. Shqipëria jonë e dashur, Albania, ka vendin e saj në mes të shteteve të botës. Që sot e tutje secilido prej nesh do të quhet me madhështi shqiptar”.
Duke pasur parasysh kontributin dhe rolin e tij në afirmimin e çështjes kombëtare, qeveria e princ Vidit e ngarkoi Pandeli Evangjelin me detyrën e prefektit të Korçës. Kur mori këtë detyrë, gjendja e Korçës dhe e qarkut të saj ishte mjaft e rëndë. Forcat greke, edhe pas vendimeve të Konferencës së Londrës për njohjen e shtetit të pavarur shqiptar vazhdonin të mbanin të pushtuara një pjesë të madhe të Shqipërisë së Jugut. Një plagë e rëndë ishte dhe përçarja fetare që ato kishin futur në popull. Prandaj, që ditët e para atij iu desh të përballej me një numër të madh problemesh. Megjithëse qëndroi për një kohë të shkurtër në Korçë, për shkak të shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, si rezultat i përpjekjeve që ai bëri u arrit që administrata e shtetit shqiptar të vendoste sovranitetin e saj edhe në këto zona. Fryma e bashkëjetesës dhe harmonia midis elementëve me përkatësi të ndryshme fetare u forcua. Edhe largimi nga Korça ishte, sipas vlerësimit të vetë Pandeliut, “një episod me të vërtetë dramatik”.
Në vitin 1919, kur po mbahej Konferenca e Paqes në Paris, edhe kolonia shqiptare e Bukureshtit dërgoi delegacionin e vet ku bënte pjesë Pandeli Evangjeli, Ibrahim Temo dhe Dhimitër Berati.
Pandeli Evangjeli qëndroi në Paris gati dy vjet, ku zhvilloi një veprimtari të ngjeshur politike e diplomatike dhe u tregua, sipas vlerësimeve të shtypit, një ndër politikanët më të mirë të kohës.
Veprimtaria e frytshme diplomatike e Pandeli Evangjelit në Paris bëhet edhe më e plotë kur asaj i shtohen përpjekjet e tij për pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Ishte pikërisht ai i cili, në emër të qeverisë shqiptare i dërgoi z. Erik Drummond, Sekretarit të Përgjithshëm të LK-së në Londër, më 12 tetor 1920, kërkesën e mëposhtme: “Qeveria e Shqipërisë, interprete besnike e ndjenjave të gjithë popullit shqiptar, duke dashur shumë që në Ballkan të konsolidohet paqa, kërkon që të pranohet në Lidhjen e Kombeve dhe të marrë pjesë në Asamblenë e madhe që do të mblidhet në Gjenevë më 15 nëntorin e ardhshëm”, kërkesë, e cila megjithë vështirësitë, që pati, u pranua.
Më 5 dhjetor 1920, qeveria e Iliaz Vrionit shpalli ligjin për zgjedhjet e reja. Këto do të ishin zgjedhjet e para parlamentare në Shqipërinë e pavarur. Pandeli Evangjeli kandidoi dhe u zgjodh një ndër 10 deputetët e prefekturës së Korçës.
Më 21 prill 1921 u hap Parlamenti i Parë Shqiptar. Çështja e rendit të ditës ishte zgjedhja e kryesisë, ku me votim të fshehtë kryetar u zgjodh Pandeli Evangjeli. Nën drejtimin e tij u diskutuan probleme të ndryshme, u miratuan projektligje, u thirrën në interpelancë kryeministri dhe anëtarë të qeverisë për të dhënë shpjegime mbi gjendjen e brendshme dhe të jashtme të Shqipërisë etj. Por Pandeli Evangjeli qëndroi vetëm pak kohë në krye të Parlamentit Shqiptar. Më 11 korrik 1921 u riorganizua kabineti qeveritar, ku me propozim të Kryesisë së Këshillit të Ministrave ai u emërua ministër i Jashtëm i këtij kabineti. Pandeli Evangjeli, për t’i shërbyer atdheut atje ku kishte më shumë nevojë, e pranoi detyrën e re dhe u tërhoq nga ajo e kryetarit të Parlamentit.
Përgjatë detyrës së tij si ministër i Jashtëm ai bëri përpjekje për zgjidhjen e një sërë çështjesh që Shqipëria kishte me fqinjët, sidomos mbi popullsinë shqiptare që jetonte atje apo lidhur me kufijtë, të cilët akoma në disa zona nuk kishin gjetur zgjidhje përfundimtare.
Si rezultat i kompromisit të realizuar nga grupimi politik “Bashkimi i Shenjtë”, më 16 tetor 1921 u formua kabineti i ri qeveritar në krye të të cilit si figurë e pranuar nga të gjithë u zgjodh Pandeli Evangjeli, që njëkohësisht do të mbante edhe postin e ministrit të Jashtëm. Në fjalimin që mbajti me këtë rast përpara Parlamentit, ai deklaroi ndër të tjera se: “Nuk erdhëm në qeveri me qëllim për të zënë kolltukët, por vetëm për t’i shërbyer atdheut...”. Megjithë kohën e shkurtër që qëndroi në krye të këtij kabineti, ai u përpoq me të gjitha forcat për të qetësuar situatën politike dhe për stabilizimin e vendit.
Pandeli Evangjeli vazhdoi të mbante detyra të rëndësishme edhe më vonë. Kështu, më 24 shtator 1925, Presidenti i Republikës, Ahmet Zogu, nënshkroi dekretin për emërimin e tij si kryetar i Senatit, veprimtarinë e të cilit e drejtoi me kompetencë për rreth tre vjet, deri në gusht 1928.
Në mbledhjen e parë të Asamblesë Kushtetuese që u mbajt më 25 gusht 1928 me qëllim për të rishikuar statutin dhe formën e regjimit, ai u zgjodh si kryetar i përkohshëm dhe në mbledhjen e dytë si kryetar definitiv i saj. Pas shpalljes së Shqipërisë Monarki dhe shpërndarjes së Asamblesë, ai u rikthye në krye të Parlamentit deri në mars të vitit 1930, kur mori edhe drejtimin e qeverisë shqiptare.
Vitet 1930-1935, kur ai ishte kryeministër në tri qeveri radhazi, ishin të mbushura me ngjarje dhe zhvillime të mëdha politike. Ai u përball me krizën ekonomike që përfshiu mbarë botën, reformën agrare dhe arsimore brenda vendit, acarimin e marrëdhënieve me Italinë e të tjera problematika të kësaj natyre.
Në shtator të vitit 1938, Pandeli Evangjeli u zgjodh përsëri kryetar i Parlamentit Shqiptar. Ai qëndroi në krye të tij deri në pushtimin e Shqipërisë nga Italia fashiste.
Pas 7 prillit 1939, ndryshe nga shumë politikanë të tjerë, ai u tërhoq nga jeta politike dhe nuk mori pjesë në qeveritë që u krijuan nga pushtuesi.
Çlirimi i Shqipërisë atë e gjeti në një moshë të thyer, por plot shpresë e gëzim për të ardhmen e vendit.
Regjimi komunist nuk e kurseu as këtë figurë. Megjithëse nuk e arrestoi, në vitin 1946 e nxori nga shtëpia, e cila fillimisht u përdor si seli e Ambasadës Jugosllave. Në vitin 1947 ai u dëbua nga Tirana dhe u vendos në Korçë, ku edhe vdiq në moshën 90-vjeçare.