Le të kujtojmë Traditat e Dasmave KORÇARE

    Korça siç e dimë është një nga qytetet që kanë Tradita të shumta dasmash, po sjell këtu disa tradita dasmash të cilat kanë vlera kulturore, jo vetëm për Korçarët por për të gjithë Shqiptarët

Ashtu siç e dimë ose si kemi dëgjuar nga Gjyshet ose Gjyshërit tanë qëmoti dasmat bëheshin me mblesëri,    edhe në zonën e Korçës janë bërë nëpërmjet mblesërive; njerëz që shkonin në të dyja familjet, herë nga nusja e herë tek dhëndri i ardhshëm, duke bërë negociatat për fejesën dhe martesën e radhës, e cila, sipas tyre, ishte e përshtatshme për personat që bashkoheshin dhe e leverdisshme për fiset që lidhnin krushqi. Elefteri Kristo, aktualisht 80-vjeç, me origjinë nga Voskopoja, e nis rrëfimin e saj, pikërisht me mënyrën se si çiftet e reja bashkoheshin në martesë asokohe. Me logjikën e ftohtë, ndonëse 8 dekada i mbart shkëlqyer mbi shpinë, Elefteria kujton dasmën që në momentet e para të saj, pra, duke e nisur nga çastet fillestare, zanafilla:

“Çdo dasmë bëhej nëpërmjet mblesit. Nuk dinim ne dashuriçka e bredhje poshtë e përpjetë, siç kanë dalë në modë sot...”,- thotë ajo, duke vijuar se “vinte një njeri që i njihte të dyja familjet dhe bënte bisedimet, duke u mbushur mendjen të dyja palëve që martesa ishte e mirë, si për njërën familje, ashtu dhe për tjetrën”. Fejesa bëhej me gosti ku rakia derdhej lumë, mes këngëve e valleve, ëmbëlsirave dhe njerëzve të shumtë që hynin e dilnin, duke uruar trashëgim me shumë djem dhe jetë të lumtur çiftit të ri. 
Një kod i tërë përcaktonte mënyrën dhe e etapat e zhvillimit të ceremonisë më të rëndësishme në jetën e njeriut, siç ka qenë dhe për pjesën më të madhe të njerëzve, kryesisht femrave, mbetet dasma bashkimi nën kurorë me bekimin e familjes, sektit fetar, kishës apo xhamisë, priftit apo imamit. E, nëse tradita sot është zhdukur, tjetërsuar dhe harruar, kjo ka ndodhur për arsye të ndërfutjes së kulturave globale, por edhe si rrjedhojë e ndryshimeve të mëdha shoqërore, ekonomike e kulturore. Në rast se ky kod do të ishte i shkruar dhe i dokumentuar, patjetër që dhe dasmat do të ishin më të pasura me elementë të humbur të traditës dhe folklorit, sipas trevave ku zhvillohen.

 Dhuratat, nusja fal shami e çorape leshi

Po cilat ishin zakonet për vizitat e para mes dy palëve të krushqve të ardhshëm?

Nga ana e burrit vinte xhaxhai dhe daja i dhëndrit, bashkë me kryefamiljarin. Pra, linja më e afërt e dhëndrit. Sigurisht, që krushqit e dhëndrit do ta bënin vizitën të parët në shtëpinë e nuses, ku do të kërkonin dhe dorën e vajzës për djalin e tyre. Ata duhej të rrinin jo më tepër se dy orë në shtëpinë e nuses dhe pas urimeve dhe gostisë, ktheheshin në shtëpi. Nganjëherë, sipas rastit, shkonin edhe për darkë. Si dhurata fejese, zakonisht çohej bukë me qiqër, çorape të leshta, këmishë, etj. Kurse nusja, sipas zakonit, i jepte shami fëmijëve dhe i puthte, dërgonte çorape leshi të bëra me duart e saj për dhëndrin, vjehrrin, kunetërit, xhaxhallarët dhe dajat e dhëndrit. Veç këtyre, çoheshin edhe jorganë, çorga, levenxa, veshmbathje, e kështu me radhë..

Paja e nuses

Paja, përveç mobilimit të dhomës së gjumit dhe kuzhinës, veshjeve të dhëndrit, por dhe të nuses, kishte dhe shpenzime të tjera në kohë, energji dhe para... Elefteria kujton, se “kur u bëra nuse, shpura në shtëpinë e dhëndrit pallto, manto', nja dhjetë fustane, peshqeshe të ndryshme, këpucë, 30 çorape dhe 30 këmisha, që u kisha qëndisur jakat e mëngët me duart e mia. Unë jam martuar para 63-vjetësh (1943)”. Më tej, ajo vijon të tregojë, se “kur u martova unë, shtëpinë e burrit e kisha shumë larg nga e imja. Jemi nisur me kuaj që në mëngjes dhe arritëm në darkë. Vajta atje e hipur mbi një kalë të bardhë dhe e shoqëruar nga 10 krushq. Para se të hipja në kalë, mamaja më vuri përpara një gjym të mbushur me ujë, të cilit duhet që t'i bija me këmbë e ta rrëzoja përdhe. Mbasandaj, vëllai me xhaxhain më shoqëruan, duke më mbajtur njëri nga një krah e tjetri në anën tjetër. Kur u nisëm, burrat shkrehën pushkët dhe, edhe kur arritëm në shtëpinë e dhëndrit, pushkë të tjera u shkrehën në ajër nga ata që na prisnin. Para se të hyja në shtëpinë e burrit, më erdhi një fëmijë i vogël, të cilit i dhashë një shami që e kisha qëndisur, ca lekë dhe një palë çorape. Pastaj, pa hyrë akoma në shtëpinë e burrit, ata shtruan poshtë një pëlhurë të bardhë, që duhet ta shkelja me këmbën e djathtë, për të sjellë fat e mbarësi në shtëpinë e re. Siç hyra brenda, takova familjarët. Te porta doli vjehrra që më leu duart me mjaltë, pastaj faqet dhe buzët. (Qesh). Kjo bëhej që të ëmbëlsoheshim të dyja: nusja me vjehrrën... Më hodhën edhe oriz...”. 

Takimet e nuses me dhëndrin

Gjatë dasmës, deri natën vonë kur nisnin vallëzimi, as nusja as dhëndri nuk kishin ndonjë rol të madh, përveçse atij të manekinëve. Protagonistë ishin krushqit, dajat, xhaxhallarët, kunetërit e kunatat, vjehrrit dhe vjehrrat, pa harruar kumbarin që nuk duhej anashkaluar në asnjë rast. “Ne nuk bënim ndonjë gjë të veçantë dhe rrinin të ndarë, unë në dhomën e grave, dhëndri në atë të burrave”,- thotë Elefteria. Dhëndri me nusen takoheshin vetëm kur largoheshin njerëzit. Ata mundet që nuk njiheshin fare dhe nuk ishin parë me njëri-tjetrin. Madje, 80-vjeçarja kujton një tjetër episod gjatë bisedës sonë, të cilin na e thotë duke rrudhur ballin nga kujtimet dhe përjetimi i dhimbshëm i humbjes së bashkëshortit, e më pas, duke qeshur për ndodhinë e para 60-viteve. “Tani që m'u kujtua,- rrëfen e moshuara,- kur isha në natën e parë të dasmës, hyn im shoq në dhomën ku rrinim ne, që të ndizte cigare dhe unë u ngrita që të shkoja e t'i puthja dorën kur, ndërkohë, një nga gratë që kisha afër më bie me këmbë për të më ndalur dhe vetëm aty e kuptova se burri që kisha para meje ishte im shoq. Ç'të bëja, nuk e njihja?!... (Qesh). Dhëndri nuk kishte kostumin sepse ishte ndërruar, ndaj dhe unë nuk e njoha. Mua më kishin porositur, që kush ka një lule dhe shami në xhepin e kraharorit të palltos, është dhëndri, por siç duket nuk e vura re...”. Vjehrra e vinte nusen në provë: “Unë, si 17-vjeçare që isha, i pëlqeva vjehrrit dhe vjehrrës, sepse isha edhe shumë e pashme, madje u çuditën të gjithë dhe u gëzuan për mua”. 

Nata e parë, nusja me dhëndri flenë të ndarë

Natën e parë, asnjëherë nusja nuk flinte me dhëndrin. Pasi ajo hidhte vallen me dhëndrin e mbaronte dhe festa, shkonin e flinin; nusja në dhomën e grave e dhëndri në atë të burrave. Në lidhje me këtë rast, Marjeta Mile, 70-vjeçare nga Korça, pohon se “mbaj mend, por edhe me çfarë kam dëgjuar nga mamaja, se atëherë mblidheshin e më këndonin, shanin dhëndrin e lëvdonin nusen, kurse dhëndrit në anën tjetër, i shanin nusen ndërsa atë vetë e lëvdonin. Por nusen ama, e shanin më tepër, kurse me dhëndrin ishin më të përmbajtur...”.

Krushqit “hajdutë” telash për dasmorët

Një zakon i veçantë në zonën tonë ( Korçë) ka qënë ai i krushqve, që duhet të bëheshin hajdutë kur shkojnë gjatë vizitave të ndërsjella që bëhen nga të dyja palët, me rastin e shpalljes së fejesës së çiftit të ri, traditë kjo, që ka mbijetuar dhe gjen zbatim deri në ditët e sotme... Vjollca Zguro, me origjinë nga fshati Polenë, i njohur për traditat e shumta në trevën e Korçës, tregon se “fillimisht shkëmbehet nishani, bëhen ato që ne u themi “shkelkat”. Pastaj, kur vijnë krushqit e dhëndrit, rrëmbejnë ndonjë panoramë apo send tjetër në shtëpi dhe e fshehin duke e marrë me vete. Pastaj, kur krushqit e tjerë kthejnë vizitën, edhe ata bëjnë të njëjtën gjë dhe pas një jave i kthejnë gjërat e vjedhura. Por, ka edhe raste kur ndonjë krushk, me qëllim apo pa qëllim, harron sendin që ka vjedhur dhe nuk e kthen më. Kur u martova unë, krushqit e burrit na morën një panoramë, kurse njerëzit e mi morën disa gjëra të ndryshme; panorama, filxhanë, etj.”. Puna e vjedhjeve të sendeve gjatë këtyre vizitave, në kohën e regjimit, ka qenë tepër problematike, pasi pavarësisht traditës dhe qëllimit, përse ky veprim bëhej, mund të hapte telashe për familjet e dasmorëve. Kjo, pasi nëse vidheshin disa filxhanë ose gota, dhe ndodhte që të mos riktheheshin më mbrapsht, këto orendi mund të ishin tepër të veçanta e të rralla, për më tepër, duke pasur parasysh stadin ekonomik dhe varfërinë e përgjithshme, të marra borxh nga fqinjët apo të njohur të fisit... E pra, këto raste sillnin pastaj shqetësime më vete për organizatorët e dasmës që duhet të gjenin, ose krushqit “hajdutë” dhe të merrnin sendet e humbura, ose të përgjigjeshin para atyre që ju kishin mbetur borxhlinj, me shumë të madhe parash apo me të njëjtat orendi si ato që humbën. Sipas gjithë gjasave, ndoshta kjo traditë ka qenë pikërisht për të shtuar më tepër emocionet e dasmorëve, derisa sendet e zhdukura riktheheshin sërish atje ku ishin marrë me shkathtësinë dhe fshehtësinë më të madhe, m'u para hundës së dhjetëra njerëzve të shtëpisë mikpritëse.

Kumbari, më i rëndësishmi ndër të gjithë

Asnjëherë nuk ndodhte, që kurora të vihej pa praninë e kumbarit. Madje, kur nusja merrej, ajo duhet të kërkohej në praninë e kumbarit dhe me mirëkuptimin e tij. 
E, teksa nusja rrinte në shtëpinë e saj në krye të këndit, kumbari ftohej që të enjten, tri ditë para se të bëhej dasma. Vjollca shprehet se: “Kumbari ishte kryesori dhe pa të nusja me dhëndrin nuk mund të vinin kurorë. Detyra e kumbarit ishte të shoqëronte çiftin në altar e të vinin kurorë. Gjithashtu, kumbari bënte peshqeshe, kujdesej që gjithçka të shkojë sipas rregullit... Kur njerëzit e dhëndrit nisen për të marrë nusen, ata duhet që të flasin në fillim me kumbarin e të bien dakord me të dhe së bashku, shkojnë e marrin nusen që të vënë kurorën. Njerëzit e nuses, janë të detyruar të shkojnë gjithmonë 2 më shumë sesa kanë ardhur njerëzit e dhëndrit tek nusja. Ne e kemi si traditë, që kumbarin e mbajmë në krye të këndit, tamam si njeri të shtëpisë”. 

Maskat trembin nusen, para valles në mesnatë

Një veçanti tjetër që e kishin dasmat e zhvilluara kryesisht në fshatin Polenë të Korçës, ishte ajo e maskimit të dasmorëve dhe lojërave që bëjnë ata me krushqit dhe gjithë të pranishmit e tjerë, për të nxehur më tepër atmosferën, teksa afron dhe vallëzimi i parë i nuses. Në lidhje me këtë, Vjollca Zguro thotë se “diku andej nga mesi i dasmës, ka dasmorë që vishen me maska, si arap, ose si palaço, me fytyra e veshje të ndryshme grash apo burrash, për të bërë qyfyre e për të nxehur atmosferën, sepse pas këtij momenti, nusja ngrihet në vallen e parë. Kjo, zakonisht ndodh pas orës dy të natës”. 

Përplasja e dy dasmave dhe “Varri i Krushqve”

Kur ndodhte që të kishte dy dasma në të njëjtën ditë dhe karvanët e krushqve, bashkë me nusen kryqëzoheshin me njëra-tjetrën, askush prej tyre nuk hapte rrugë, se dasma i vinte ters, e veç të tjerash, hapja e rrugës do të ishte dhe një ulje për fiset që lëshonin fill në këtë mes. Lidhur me këtë zakon, ka dhe një legjendë, sipas së cilës, në disa fshatra afër Vithkuqit ekzistojnë disa varre, të cilat quhen “Varret e Krushqve”. Nuk dihet me saktësi nëse legjenda ka lidhje me të vërtetën, pasi këto kërkojnë kohë më të gjatë investigimi dhe punë shkencore, por ajo që na thanë, është se kishte ndodhur që në atë zonë, një ditë të bukur, dy karvanë dasmorësh që çonin nuset për në shtëpinë e dhëndrit janë përballur dhe asnjëra palë nuk tërhiqej prapa, askush nuk donte të hapte rrugë, gjë që solli një tragjedi dhe i ktheu dy dasma në dy varreza të mëdha.
Meqenëse këto lloj përplasjesh mund të ndodhnin për shkak se dasmat mund bëheshin midis dy familjeve nga zona tepër të largëta me njëra-tjetrën, e gjithashtu, dasmat zhvilloheshin në muajin e vjeshtës, atëherë, gjithkush nga shtëpia e dhëndrit që shikonte për së largu në horizont, karvanin me krushqit dhe nusen hipur në dorian teksa arrinin shëndoshë e mirë, jepte lajmin duke qëlluar në ajër. Krismat më tej pasoheshin nga dhëndri, që donte të tregonte se tashmë nusja dhe karvani, ishin të sigurtë nën mbrojtjen familjes së tij... 

Lindja

Ekskluzivitetin e emrit të fëmijës, e kishte kumbari. Ai kishte të drejtë të bënte propozimin për emër dhe familjarët zgjedhin mes alternativave që u jepen. Zakonisht, kumbarët kanë parasysh emrat e gjyshërve dhe stërgjyshërve të fëmijës që lind, të cilat i shënojnë edhe në listë, për të mos i harruar. Asnjëherë emri nuk vihet pa rënë në mirëkuptim me kumbarin. Ditën e tretë pas lindjes, bëhen petulla dhe shpërndahen bashkë me lajmin nëpër lagje dhe në njerëzit e afërt. Pavarësisht se nëpër lindje nuk ka ndonjë diferencim përsa i përket mënyrës së festimit, nëse bëhet djalë apo vajzë, në përgjithësi, gëzimi është më i madh dhe gjithëpërfshirës, kur fëmija i parë lind mashkull, sepse kështu vazhdon vija e gjakut dhe trashëgohet mbiemri i familjes...

Vdekja

Me sa na treguan në Polenë, e ashtu si atje në të gjitha fshatrat e ngjashme me përqindjen mbizotëruese të banorëve të krishterë, (orthodoksë), kur vdes dikush në fshat, ndryshe nga qyteti, nuk është nevoja të lajmërohen të gjithë për varrimin dhe vizitat, sepse fatkeqësia merret vesh shpejt dhe njerëzit vijnë vetë. Pas kryerjes së varrimit me të gjitha zakonet fetare dhe sigurisht praninë e një prifti, vizita për ngushëllime bëhen ditën e nëntë dhe të dyzetë, pastaj në gjashtë muaj, një vit, një vit e gjysmë, dy, dy e gjysmë e deri në trevjetorin e vdekjes, kur i ndjeri kujtohet për të fundit herë. “Kur kalojnë nëntë ditë nga vdekja, ne ndajmë grurë me sheqer, u japim kafe atyre që vijnë, e bashkë me kafen, edhe një biskotë dhe një gotë konjak”,- thotë Vjollca. Ajo shton, se “në ndryshim nga fshatrat që kemi përreth, të cilët janë shumica të besimit musliman, gratë në anën tonë shkojnë në varrim. Mbaj mend në Qatrom dhe Ravonik, që janë dy fshatra afër Polenës, se në varrime shikoje vetëm burrat, ndërsa gratë rrinin në shtëpi. Pastaj koha ndryshoi dhe tani gratë mund të shkojnë, por atëherë kështu ishte tradita. Edhe diçka tjetër, të vdekurit në këto fshatra i linin lakuriq dhe i mbulonin vetëm me çarçaf, kurse ne i vishnim dhe vazhdojmë t'i veshim tamam sikur janë gjallë, duke ju vënë erëza, portokaje anash arkivolit, ndonjë lule në gojë dhe një monedhë”. Përsa i përket monedhës, i jepet të vdekurit me vete; ky është një rrit që e ka origjinën përtej Korçës dhe Shqipërisë, në tokën Helene... Sipas mitologjisë, kur dikush vdes, i duhet të kalojë në lumin e Ferrit dhe që ta bëjë këtë, duhet të hipë në varkën që transporton të vdekurit dhe të paguajë vozitësin për rrugën, ndaj, në bazë të kësaj filozofie, ka mbetur dhe zakoni i vendosjes së një ose dy monedhave, në sytë apo gojën e të vdekurve, para se ata të përcillen drejt banesës së tyre të fundit... 

Këto janë pak a shumë Traditat e Dasmave Korçare, them pak a shumë pasi kishte disa ndryshime sipas zonave të cilit i përkiste çifti dhe familjet, por në thelb janë pak a shumë të njëjta

Read More

Hafiz Ali Korça

Hafiz Ali Korça (1874-1957) lindi në Korçë, më 1874 dhe vdiq në Kavajë, më 1957.

Midis hoxhallarëve të përndjekur nga pushtuesit, nga fanatikët dhe komunizmi për idetë, pikëpamjet dhe veprimtarinë e tyre është dhe Hafiz Ali Korça. i rritur në një mjedis patriotik, fetar e kulturor Korçar të pastër, ai u brumos me bindje dhe parime bazë, që e ngriten lart emrin e tij. Për këto ai, në vitin 1893, kur ishte në moshën 20 vjeçare, u internua në Sinop, sepse ndërsa udhëtonte me trenin Sofie-Stamboll, iu kapen librat shqip, atëherë të ndaluar. Më 1900, u internua në Anadoll, për aktivitetin në mësonjëtoren e Korçës. Pas Kongresit të Dibrës ia shkatërruan shtëpinë. E gjejmë pjesëtarë nëKomisinë Shqyp në Shkodër. Më pas, Kabineti i Telat Pashës e dënoi me vdekje, por me ndërhyrje u fal. Më 1924 u përjashtua nga Këshilli i Lartë i Sheriatit. Më 1925 botoi në Tiranë pamfletin "Bolshevizma a çkatërrimi i njerëzimit". Hfz. Ali Korça zhvilloi një veprimtari intensive në disa drejtime dhe kryesisht në fushën e kulturës, të fesë dhe të publicistikës. Ai ka shkruar një varg veprash origjinale në prozë e poezi fetare dhe laike. Ndër to shquhen: "Mevludi" (1900). "303 fjalë të Imam Aliut" (Botuar në Korçë më 1910). "Historia e shenjtë dhe të katër halifetë" (Botuar në Tiranë më 1931, fq.288). "Jusufi me Zelihanë" (Botuar në Elbasan më 1923). "Gjylistani", përkthim nga Saadiu, (1918). "Shtatë Ëndrrat e Shqipërisë", poezi, (Botuar në Tiranë më 1944). "Tefsiri i Kur’anit", (mbetur dorëshkrim, me një vëllim prej 2000 faqesh, R.Z.) punuar gjatë viteve 1920-1924. "Rubaijjati Khajjam"(Hajjam, përkthim nga O. Kajami, 1930- Ribotim 1942 në Tiranë). Një rëndësi të veçantë kanë gjithashtu edhe tekstet shkollore si : "Abetare shqip" (1910). "Fe Rrëfenjësi, morali" (1914). "Gramatika, Syntaksa shqip—arabisht edhe fjalime", (1916). Hafiz Ali Korça ka lënë edhe një numër të konsiderueshëm dorëshkrimesh e përkthimesh. Hafiz Ali Korça, duke përkthyer kryeveprat si "Gjylistani", "Rubairat" si dhe "Jusufi me Zelihane", i bëri të flasin shqip poetët e mëdhenj si Saadiun, O.Kajamin etj. Hafiz Ali Korça qe ndër mësuesit e parë të mësonjëtores së parë shqipe në Korçë dhe bashkëpunoi ngushtë me Pandeli Sotirin, drejtorin e mësonjëtores së parë shqipe të Korçës. Aty dha pa pagesë edukatë islame . Pas shpalljes së Pavarësisë, iu ngarkuan detyra të rëndësishme. Qe këshilltar i Ministrisë së Arsimit, Drejtor i Përgjithshëm po i kësaj Ministrie, Shef i Fetva-minit pranë Këshillit të Lartë të Sheriatit në Shqipëri, pedagog në Medresenë e Lartë të Tiranës etj. Gjatë jetës së tij Hafiz Ali Korça bashkëpunoi me një varg figurash që luajtën rol të rëndësishëm në historinë e kohës së re të Shqipërisë, siç janë: Kristo Luarasi, Jusuf Turabi Kërçova, Pandeli Sotiri,Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi, Mati Logoreci, Sali Nivica etj.

• Mësues në Mësonjëtoren e Parë Shqipe të Korçës
• Pjesëmarrës në Kongresin e Dibrës
• Këshilltar dhe Drejtor i Përgjithshëm në Qeverinë e përkohshme të Vlorës të kryesuar nga Ismail Qemali (1914)
• Pjesëmarrës në Komisia Letrare Shqipe në Shkodër(1916-1918)
• Drejtor i Arsimit për Durrësin, Elbasanin, Dibrën, Matin dhe Pogradecin(1916)

Po paraqesim disa prej thenieve te tij me te spikatura:

-O Mëmëz o halle-madhe ç'gjëmë e zezë të ka zënë Bijt 'e tu s'mentohen fare rrugëvet të kanë lënë Të pamëshirçmit s'të shohin , nuk kujdesen për ty fare Të kanë lënë të shkretë, xhveshur,zbathur e pa ngrënë.

Hafiz Ali Korça.

-Për Shqipërinë u perpoqa sa flijova jetën time nuk tregohet se sa hoqa se shteti mi njihte krime.

(Hafiz Ali Korça në kryeveprën e tij 7 ënderrat e Shqipërisë)

-Shih pra nuk mbetën fare ndërtesa Ndër këmbë' u muar e shenjta besa, Xhami e kish s'lan' i rrënuan, E kësi punësh djajt i shënuan, Priftërinjtë e hoxhët si kec i grinë, Inteligjentët në dhet i shtrinë.

Hafiz Ali Korça "Bolshevizma çkatarimi i njerëzimit

-Nuk duhet të mbushim, gjuhën tonë ëngjëllore, me gjëmba e me ferra që nuk i qërojmë dot më vonë

Hafiz Ali Korça

Disa prej veprave, ndër të tjera, janë:

Treqind e tri fjalët e Imam Aliut, 1900.

Historija e shenjt dhe kater halifet, 1900

Mevludi shqip, 1900.

Jusufi me Zelihanë, 1900

Abetare, 1910

Alfabeti arabisht, 1914

Muslimanija, 1916

Gramatika dhe syntaksa, Shqip-Arabisht, 1916

Shtat ëndërrat e Shqipërisë, 1924

Bolshevizma çkatrrim i njerëzimit, 1925

Kur’ani i Madhënueshëm e thelbi tij, 1926

Gjylistani (Trëndafilishtja), e Sa’adiut, 1925

Rubaijjati (Katroret) e Umer Khajjamit, 1930…

Read More

MOS U NXITO TE NXJERRESH KONKLUZIONE........

MOS NXITONI TE NXIRRNI KONKLUZIONE TE GABUARA..........

Read More

LETRA E ORTODOKSËVE SHQIPTARË TË STAMBOLLIT

Letër e ortodoksëve shqiptarë të Stambollit drejtuar Kryetarit të Parlamentit Shqiptar Pandeli Evangjeli .

Letër e ortodoksëve shqiptarë të Stambollit drejtuar Kryetarit të Parlamentit Shqiptar Pandeli Evangjeli ku i ankohen për gjendjen e vështirë në të cilën ndodheshin anëtarët e kësaj kolonie

                                              Shkëlqesisë së Tij Kryetarit të Parlamentit Shqiptar z.Pandeli Vangjeli

                                                                                                                                            31 gusht 1929

Shkëlqesë,Ju faleminderit për letrën që patët mirësinë të na adresoni, si përgjigje e lutjes që ju bëmë për të vizituar qytetin tonë. U hidhruam tepër se letra jonë arriti vonë dhe kësisoj rasti nuk na u dha t’u prezantonim për së afërmi falënderimet si dhe mirënjohjen për interesin që dënjuat të ç’faqni për sa i përket çështjes të ortodhoksëvet të Stambollit.

Gjëndja kritike e kollofisë, vuajtjet tona, për të cilat shumë herë kemi bërë thirrje, mjerisht më kot, në shtyllat e gazetës “Shqipëria e Re” të Konstancës, na shtrëngojnë të adresohemi pranë Shkëlqesisë T’uaj, duke bazuar mbi ndjenjat patriotike të larta, që kurdoherë edhe në çdo rast i kini çfaqur, edhe t’u lutemi të  kini mirësinë të ndërhyni pranë Lartmadhërisë T’ij Mbretit Shpëtimtar të kombit Zog I si dhe pranë Shkëlqesisë së Tij kryeministrit Kostaq Kota, që kësisoj duke i dhënë çështjes tonë rëndësinë e duhur, të merren masat e duhura për të përmirësuar situatën tonë fort të rezikëshme.

Orthodhoksët e Stambollit një sasi prej 10 000 - 15 000 fryma të stabilizuar me vjetë në kët qytet, viktima të një traktati shumë të dëmshmë për ta, u detyruan me pak përjashtime të optojnë për nënështetësinë turke për të mos humbur pasurinë e tyre të tundur dhe të pa tundur, që e kishin fituar me kaqë vjetë mërgimi me kaqë vjetë mundime edhe vuajtje. Paniku dhe kriza ekonomike që e kishin burrimin nga çështja e këmbimit të popullsisë turko-greke, nuk u jepte dorë orthodhoksëvet shqiptarë të shitnin pasurinë e tyre me një vleftë shumë të unjur edhe nga ky shkak preferuan të mbeten natyrisht pa dashje nënështetas turk.

Me gjithkëto nuk na shkonte kurrën e kurrës në mëndje se masi të optonim për nënshtetësinë turke do të ishim të detyruar të ndëronim edhe origjinën tonë. Fatkeqësisht guverna turke duke marë parasysh vetëm fenë dhe jo nasionalitetin me gjith protestimet tona, na ka vënë në kategorin e grekërvet me gjith konsekuensat e saj. Gjithashtu orthodhoksët e mjerë nuk kanë të drejtë të blenë ose të shesin pasurin e tyre të pa tundur, janë të ndaluar të bëjnë udhëtim jashtë kufisë turke, me një fjalë ato masa të repta që janë marrë kundra elementit grek të qytetit tonë, gjith ato masa i përkasin edhe shqiptarëvet orthodhoksë.

Kujtojmë se Ministria e Punëvet Jashtme me në krye z. Rauf Ficon është fort mirë në korrent të këtyre ngjarjeve me qënë se e ka studiuar pozitën tonë për së afërmi kur ishte ministër në Ankara. Pyesim atëherë nga se vjen vallë ky desinteresim i plotë për orthodhoksët e Stambollit? - Cili është shkaku që ata janë lënë në fatin e tyre pa do një përkrahje pa ndihmë morale? Nuk janë edhe ata anëtarët e asaj familje të madhe që quhet Shqipëri? Apo me qënë se fati  i ka shtrënguar të largohen nga atdheu, nuk meritojnë të quhen edhe ata djemtë e Shqipërisë?

Ne pritnim nga qeverija përparimtare mbretnore një proteksë të veçantë për të mbajtur lart idealin tonë kombëtar dhe jo të na lërë krejt të demoralizuar, të dezorganizuar, të persekutuar nga gjith bota.

Por, si kur nuk na mjaftonin ndalimet e otoritetevet turke, na se ku faqet propagania greke me Patriakanën në krye, na se ku nepërkat e Sillogrit Vorioepirot vërtiten posht e lartë për të helmuar zemrat e bashkatdhetarëvet tanë. Në anë tjatër gazetat greke të Stambollit dita me ditën mbajnë artikulla kundra qeverisë kombëtare, kundra kishës autoqefale, të cilën duan ta prezantojnë para opinionit publik si një bllof të bërë prej disa aventurierëve pa dashjen dhe pa aprovimin e popullsisë shqiptare orthodhokse. Kuptohet fort mirë se sa dëme të mëdha i sjellin çështjes tonë këto lëvizje antikombëtare, të cilat profitojnë nga inakativiteti i Ministrisë të Punevet të Jashtme, që nuk ka marë asnjë masë kundra këtyre propagandistëve që punojnë për të bërë grekër mijëra shqiptarë orthodhoksë.

Read More

Pandeli Evangjeli

Pandeli Evangjeli lindi në Korçë në vitin 1859. Origjina e familjes Evangjeli është nga fshati Shalës i Jano Evanjeli, i vëllai, Nikollaqi, dhe dy motrat Sofia dhe Marina, u shpërngulën në Korçë, ku shpresonin se do të kishin kushte më të mira jetese.
Kolonjës. Si shumë familje të tjera, babai i Pandeliut,


Në vitin 1877, në moshën 18-vjeçare, ashtu si bashkëmoshatarët e tij, Pandeliu përfundoi gjimnazin grek me rezultate shumë të mira. Njohuritë dhe diturinë e tij, si autodidakt, ai vazhdoi t’i zgjerojë përgjatë gjithë jetës. Mjafton të përmendim faktin se, përveç gjuhës shqipe, që në moshë të re ai fliste e shkruante frëngjishten, greqishten, rumanishten dhe italishten, gjë që i dha mundësi që me kalimin e kohës të formohej akoma më mirë, të zgjeronte horizontin kulturor, shkencor e politik.

Për shkak të kushteve të vështira ekonomike ashtu si shumë bashkatdhetarë të tjerë në ato vite, edhe pjesëtarët e familjes Evangjeli u detyruan të merrnin rrugën e mërgimit. Kështu, rreth vitit 1878, në moshën 19-vjeçare, Pandeliu bashkë me të vëllanë Nikollaqin emigroi në Rumani. Fillimisht u vendos në Buçiumeni, në rrethinat e Bukureshtit, pranë Kostandin Eftimiut, me origjinë nga Drenova e Korçës, tek i cili filloi të punojë si ndihmës, apo çirak. Pasi punoi 4-5 vjet në Buçimeni, ai u vendos brenda në Bukuresht, ku vazhdoi të merrej me tregti, tani më vete.

Shumë shpejt ai mori pjesë në lëvizjen patriotike të emigracionit shqiptar në Bukuresht duke u bërë anëtar i shoqërisë “Dituria” dhe më vonë, më 7 janar 1896, u zgjodh edhe kryetar i saj. Nën drejtimin e Pandeli Evangjelit kjo shoqëri botoi abetaret e para shqipe, librat e Naimit e të Sami Frashërit, si dhe një numër të madh librash me karakter patriotik, të cilët ndaheshin falas në të gjitha trevat shqiptare. Duke kujtuar vitet kur jetonte e punonte si çirak i Pandeli Evangjelit, Thanas Viso Mborja ka shkruar: “Fillova të vete edhe në dyqanin e patriotit Pandeli Evangjeli, ku gjeta patriotë të mirë, si dhe libra të shkruar nga shkrimtarët e Rilindjes, me një fjalë një atmosferë kombëtare. Ai më mbante gjithmonë pranë, më jepte libra për të lexuar dhe, pasi t’i kisha lexuar, më pyeste për përmbajtjen e tyre. Kënaqej nga leximi im dhe herë pas here më shpinte në dhomën e bibliotekës së dyqanit të tij, e cila shërbente edhe si zyra e shoqërisë “Dituria”. Pandeli Evangjeli e kish treguar veten si një patriot i mirë, i mbante gjithnjë afër shqiptarët dhe kur ish nevoja edhe i ndihmonte; takimet me patriotët në dyqanin e Pandeli Evangjelit si dhe bisedimet që bënja me të dhe me Nikolla Naçon më zhvilluan mjaft ndjenjat e mija kombëtare”. Ndërsa një tjetër protagonist i asaj kohe, Eqërem bej Vlora, në kujtimet e tij për Pandeli Evangjelin shkruan: “Kafeneja e Pandeliut ishte qendra e lëvizjes kombëtare shqiptare. Pandeli Evangjeli ishte në atë kohë njeri i thjeshtë, shtatpakët, por me mendje të shëndoshë që falë pikëpamjeve të tij për mirëkuptim dhe bashkim nderohej shumë nga të gjithë shqiptarët e Bukureshtit”.

Pandeli Evangjeli është konsideruar si një nga organizatorët e mbledhjes në hotel “Kontinental”, bashkë me Asdrenin, Nikolla Naçon, Vasil Zografin, Spiridon Ilon etj. Në këtë mbledhje Ismail Qemali u foli patriotëve shqiptarë lidhur me misionin e tij, për shpalljen e pavarësisë vetëm pas pak ditësh. Në emër të Komitetit Shqiptar të Bukureshtit, kryetari i tij, Pandeli Evangjeli, u dërgoi letra, telegrame dhe kopjen e vendimeve të Bukureshtit shumë patriotëve e shoqërive shqiptare jashtë atdheut për t’i vënë në dijeni për vendimet e mbledhjes së Bukureshtit, për masat që po merreshin për ta shpëtuar vendin nga situata e rrezikshme në të cilin ndodhej dhe për të kërkuar prej tyre që të jepnin edhe ata ndihmesën e tyre morale e materiale në të mirë të Shqipërisë, duke dërguar përfaqësuesit e tyre për të marrë pjesë në veprimtaritë që do të zhvilloheshin në atdhe.

Më 14 nëntor 1912, Komiteti zgjodhi një delegacion prej 9 vetash të kryesuar prej Pandeli Evangjelit, i cili do të përfaqësonte koloninë shqiptare të Bukureshtit në Kuvendin Kombëtar të Vlorës. Por, për arsye shëndetësore ky i fundit nuk mundi të merrte pjesë. Megjithatë, ai ishte një nga iniciatorët dhe organizatorët e mitingjeve që u mbajtën nga kolonia shqiptare e Bukureshtit për mbrojtjen e pavarësisë së shpallur në Vlorë dhe të trojeve kombëtare shqiptare të pushtuara nga ushtritë ballkanike. Pandeli Evangjeli ishte gjithashtu personaliteti kryesor i kolonisë së Bukureshtit, i cili komunikonte me qeverinë e Vlorës dhe me kancelaritë evropiane. Ai mbante fjalime, hartonte protesta e memorandume, duke u bërë kështu shprehës i aspiratave të popullit shqiptar.

Pasi u formua qeveria e Vlorës e kryesuar nga Ismail Qemali, Pandeli Evangjeli, në emër të të gjithë shqiptarëve të Rumanisë i dërgoi asaj këtë telegram urimi: “Shqiptarët e Rumanisë i dërgojnë me entuziazëm të madh zotërisë t’uaj dhe gjithë qeverisë shqiptare urimet për veprën e madhe patriotike që mbaruat. Rroftë qeveria e parë e Shqipërisë! Rroftë Shqipëria e lirë!”. Në telegramin e përgjigjes drejtuar kolonisë shqiptare të Bukureshtit, Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi shkruanin: “Përpjekjet tuaja na japin gëzim, kurajo dhe ndihmë. Rrofshin shqiptarët e Rumanisë!”.

Siç del dhe nga dokumentet arkivore të kohës, duke vlerësuar ndihmesën e çmuar të Pandeli Evangjelit, Ismail Qemali i propozoi atij që pasi të organizonte situatën definitive në Shqipëri do ta emëronte si ministër. Mirëpo, kjo nuk u arrit që të vihej në jetë, sepse qeveria e Ismail Qemalit nuk vazhdoi gjatë pas këtij propozimi.

Më 12 janar 1914, kolonia shqiptare e Bukureshtit organizoi një mbledhje në të cilën vendosi të dërgonte përfaqësuesit e saj në atdhe, për të marrë pjesë në pritjen që do t’i bëhej princ Vidit, me ç’rast do t’i shprehnin atij “nderimin, gëzimin dhe devotshmërinë e kolonisë”. Si kryetar i kësaj përfaqësie u zgjodh Pandeli Evangjeli.

Në fjalën e mbajtur në ceremoninë e organizuar me rastin e ardhjes së princ Vidit në Durrës, më 7 mars 1914, në emër të kolonisë shqiptare të Bukureshtit Pandeli Evangjeli deklaroi ndër të tjera: “Që sot e tutje hymë në radhën e shteteve të qytetëruara. Shqipëria jonë e dashur, Albania, ka vendin e saj në mes të shteteve të botës. Që sot e tutje secilido prej nesh do të quhet me madhështi shqiptar”.

Duke pasur parasysh kontributin dhe rolin e tij në afirmimin e çështjes kombëtare, qeveria e princ Vidit e ngarkoi Pandeli Evangjelin me detyrën e prefektit të Korçës. Kur mori këtë detyrë, gjendja e Korçës dhe e qarkut të saj ishte mjaft e rëndë. Forcat greke, edhe pas vendimeve të Konferencës së Londrës për njohjen e shtetit të pavarur shqiptar vazhdonin të mbanin të pushtuara një pjesë të madhe të Shqipërisë së Jugut. Një plagë e rëndë ishte dhe përçarja fetare që ato kishin futur në popull. Prandaj, që ditët e para atij iu desh të përballej me një numër të madh problemesh. Megjithëse qëndroi për një kohë të shkurtër në Korçë, për shkak të shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, si rezultat i përpjekjeve që ai bëri u arrit që administrata e shtetit shqiptar të vendoste sovranitetin e saj edhe në këto zona. Fryma e bashkëjetesës dhe harmonia midis elementëve me përkatësi të ndryshme fetare u forcua. Edhe largimi nga Korça ishte, sipas vlerësimit të vetë Pandeliut, “një episod me të vërtetë dramatik”.

Në vitin 1919, kur po mbahej Konferenca e Paqes në Paris, edhe kolonia shqiptare e Bukureshtit dërgoi delegacionin e vet ku bënte pjesë Pandeli Evangjeli, Ibrahim Temo dhe Dhimitër Berati.

Pandeli Evangjeli qëndroi në Paris gati dy vjet, ku zhvilloi një veprimtari të ngjeshur politike e diplomatike dhe u tregua, sipas vlerësimeve të shtypit, një ndër politikanët më të mirë të kohës.

Veprimtaria e frytshme diplomatike e Pandeli Evangjelit në Paris bëhet edhe më e plotë kur asaj i shtohen përpjekjet e tij për pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve. Ishte pikërisht ai i cili, në emër të qeverisë shqiptare i dërgoi z. Erik Drummond, Sekretarit të Përgjithshëm të LK-së në Londër, më 12 tetor 1920, kërkesën e mëposhtme: “Qeveria e Shqipërisë, interprete besnike e ndjenjave të gjithë popullit shqiptar, duke dashur shumë që në Ballkan të konsolidohet paqa, kërkon që të pranohet në Lidhjen e Kombeve dhe të marrë pjesë në Asamblenë e madhe që do të mblidhet në Gjenevë më 15 nëntorin e ardhshëm”, kërkesë, e cila megjithë vështirësitë, që pati, u pranua.

Më 5 dhjetor 1920, qeveria e Iliaz Vrionit shpalli ligjin për zgjedhjet e reja. Këto do të ishin zgjedhjet e para parlamentare në Shqipërinë e pavarur. Pandeli Evangjeli kandidoi dhe u zgjodh një ndër 10 deputetët e prefekturës së Korçës.

Më 21 prill 1921 u hap Parlamenti i Parë Shqiptar. Çështja e rendit të ditës ishte zgjedhja e kryesisë, ku me votim të fshehtë kryetar u zgjodh Pandeli Evangjeli. Nën drejtimin e tij u diskutuan probleme të ndryshme, u miratuan projektligje, u thirrën në interpelancë kryeministri dhe anëtarë të qeverisë për të dhënë shpjegime mbi gjendjen e brendshme dhe të jashtme të Shqipërisë etj. Por Pandeli Evangjeli qëndroi vetëm pak kohë në krye të Parlamentit Shqiptar. Më 11 korrik 1921 u riorganizua kabineti qeveritar, ku me propozim të Kryesisë së Këshillit të Ministrave ai u emërua ministër i Jashtëm i këtij kabineti. Pandeli Evangjeli, për t’i shërbyer atdheut atje ku kishte më shumë nevojë, e pranoi detyrën e re dhe u tërhoq nga ajo e kryetarit të Parlamentit.

Përgjatë detyrës së tij si ministër i Jashtëm ai bëri përpjekje për zgjidhjen e një sërë çështjesh që Shqipëria kishte me fqinjët, sidomos mbi popullsinë shqiptare që jetonte atje apo lidhur me kufijtë, të cilët akoma në disa zona nuk kishin gjetur zgjidhje përfundimtare.

Si rezultat i kompromisit të realizuar nga grupimi politik “Bashkimi i Shenjtë”, më 16 tetor 1921 u formua kabineti i ri qeveritar në krye të të cilit si figurë e pranuar nga të gjithë u zgjodh Pandeli Evangjeli, që njëkohësisht do të mbante edhe postin e ministrit të Jashtëm. Në fjalimin që mbajti me këtë rast përpara Parlamentit, ai deklaroi ndër të tjera se: “Nuk erdhëm në qeveri me qëllim për të zënë kolltukët, por vetëm për t’i shërbyer atdheut...”. Megjithë kohën e shkurtër që qëndroi në krye të këtij kabineti, ai u përpoq me të gjitha forcat për të qetësuar situatën politike dhe për stabilizimin e vendit.

Pandeli Evangjeli vazhdoi të mbante detyra të rëndësishme edhe më vonë. Kështu, më 24 shtator 1925, Presidenti i Republikës, Ahmet Zogu, nënshkroi dekretin për emërimin e tij si kryetar i Senatit, veprimtarinë e të cilit e drejtoi me kompetencë për rreth tre vjet, deri në gusht 1928.

Në mbledhjen e parë të Asamblesë Kushtetuese që u mbajt më 25 gusht 1928 me qëllim për të rishikuar statutin dhe formën e regjimit, ai u zgjodh si kryetar i përkohshëm dhe në mbledhjen e dytë si kryetar definitiv i saj. Pas shpalljes së Shqipërisë Monarki dhe shpërndarjes së Asamblesë, ai u rikthye në krye të Parlamentit deri në mars të vitit 1930, kur mori edhe drejtimin e qeverisë shqiptare.

Vitet 1930-1935, kur ai ishte kryeministër në tri qeveri radhazi, ishin të mbushura me ngjarje dhe zhvillime të mëdha politike. Ai u përball me krizën ekonomike që përfshiu mbarë botën, reformën agrare dhe arsimore brenda vendit, acarimin e marrëdhënieve me Italinë e të tjera problematika të kësaj natyre.

Në shtator të vitit 1938, Pandeli Evangjeli u zgjodh përsëri kryetar i Parlamentit Shqiptar. Ai qëndroi në krye të tij deri në pushtimin e Shqipërisë nga Italia fashiste.

Pas 7 prillit 1939, ndryshe nga shumë politikanë të tjerë, ai u tërhoq nga jeta politike dhe nuk mori pjesë në qeveritë që u krijuan nga pushtuesi.

Çlirimi i Shqipërisë atë e gjeti në një moshë të thyer, por plot shpresë e gëzim për të ardhmen e vendit.

Regjimi komunist nuk e kurseu as këtë figurë. Megjithëse nuk e arrestoi, në vitin 1946 e nxori nga shtëpia, e cila fillimisht u përdor si seli e Ambasadës Jugosllave. Në vitin 1947 ai u dëbua nga Tirana dhe u vendos në Korçë, ku edhe vdiq në moshën 90-vjeçare.

Read More