ALBANOLOGU Gottfried Wilhelm Leibniz

Shkencëtari dhe Albanologu i Shquar  Gottfried Wilhelm Leibniz në Datën 11Tetor 1675 

demonstron për herë të parë kalkulusin integral y = ƒ(x), paralelisht me dhe në mënyrë të pavarur nga Isak Njutoni, duke u bërë bashkë-themelues i kësaj fushe të matematikës. Leibniz - filozof, historian, matematikan, jurist, diplomat, filolog - figurë e rëndësishme në mendimin perëndimor, lindi në Leipzig. Ai ishte presidenti i parë i Akademisë Prusiane të Shkencave.

Por, pullariteti i tij sa ishte gjallë edhe u cënua, vecanërisht nga Volteri, i cili si mik i Njutonit, e ironizoi atë; madje edhe Kandidin e shkroi me Leibnizin në mendje. Por Leibniz ishte njeri i interesave të shumta.

Në 10 vitet e fundit të jetës, një nga përkushtimet e tij u bë edhe gjuha shqipe. Së pari, Leibnizi goditi mitin se shqipja, meqenëse flitej në Ballkan, bënte medoemos pjesë në grupin e gjuhëve sllave, apo rridhte nga greqishtja ose latinishtja. Ai besonte se shqipja ishte ilirishte (sic do të demonstrohej nga Franz Bopp më shumë se një shekull më vonë); Leibniz mendonte se shqipja kishte lidhje me gjermanishten dhe këto ngjashmëri ai i kërkon në keltishten e lashtë.

Mendimet mbi shqipen, Leibniz i shprehu në letërkëmbimet e tij (1705 - 1715) me shkencëtarë, studiues e intelektualë të kohës - gjithsej 5 letra mbi shqipen. . Ja si shkruante Leibniz - ndër të parët, në mos i pari albanolog që e vendosi shqipen në hartën e botës së studimieve gjuhësore: "Sa për gjuhën e shqiptarëve, e njohur si Linguam Illiricam...mendoj se është e denjë të studiohet....Të dhënat që kam tregojnë se shqipja përmban shumë latinisht dhe pak gjermanisht. Dhe ky është mendimi im mbi disa fjalë shqipe: 'hundë' nga keltishtja e vjetër ka dhënë gjermanishten 'wen' - 'qen', kafshë që karakterizohet nga përdorimi i hundës 'nose' - 'nuhatje'. Fjala 'gjueti', anglisht "hint" - 'gjurmë' - 'shenjë'; gjermanisht 'spuhr', nga 'kunde' - 'dije, njohje'. Fjala 'krah' lidhet me 'krezzen, crabbe' - 'gaforre' nga rrjedhin kthetër, zvarrë, rrafsh, zero. 'Gaforrja' mund të ketë lidhje edhe me 'furkën, pirunin'. Fjala 'burrë' mund të jetë e lidhur me 'brautigam' 'dhëndër'. Ndërsa fjalët shqipe për numrat nuk kanë asgjë që mund të rrjedhin nga gjuhët fqinje, por, duke ditur shumë gjuhë të tjera, studiuesi mund të jetë në gjendje të kuptojë shumë fjalë të shqipes; fjala 'det' nga Delt, dmth Thalassa, Thellësi, Perendia e Detit në mitologjinë greke. Është e qartë se reliket e ilirishtes janë ruajtur në gjuhët moderne, veçanërisht në atë të shqiptarëve", shkruan Leibniz, në "Opera Philologica", përkthyer nga frengjishtja në anglisht nga Robert Elsie.

Vlera e ideve të Leibnizit qëndron edhe në faktin se si shkencëtar serioz, ai tërhoqi vemendjen e shkencëtarëve të tjerë për t'u marë me studime në fushë të shqipes. Ky interesim i Leibnizit mund të shpjegojë ndoshta edhe arsyen pse albanologjia ka tërhequr vazhdimisht shkencëtarë, gjuhëtarë e filologë ndër më të shquarit gjermanë e nga bota.

Leibniz shkroi kryesisht frengjisht e latinisht, dhe pak gjermanisht. Shumica e shkrimeve të tij ndodhen ende të pa botuara, dhe janë marë në mbrojtje nga UNESKO. Në vitin 1985, qeveria gjermane krijoi Çmimin Leibniz, duke ofruar një shpërblim vjetor prej 1-milionë e 550-mijë euro për rezultate praktike dhe 770-mijë euro për ato teorike në shkencë. Ky është çmimi më i lartë në botë për arritje shkencore                    

  

Falenderoj për ndihmën ALFRED MADHIN

Read More

Gjurmë Shqiptare - Historia e panjohur e qytetit të Korçës...

NJË DOKUMENTAR SHUMË INTERESANT.

Read More

Papakristo Negovani

Në evokim të luftës për çlirim kombëtar me pushkë dhe penë, luftës për shkollën shqipe, përjetësimit të saj në libra, botime e shkrime, në rradhën e personaliteteve tona me përmasa kombëtare, padyshim që një vend nderi e respekti i takon figurës së shquar të shkrimtarit patriot e klerikut atdhetar, martirit të gjuhës shqipe Papa Kristo Negovani.

Me origjinë nga zona e Kolonjës Kristoja është lindur në verën e vitit 1875 në fshatin shqiptar të Negovanit, toponim ky të cilin Harallambi, babai i Papa Kristos e përdori si mbiemrin e famijes së tij. Në atë kohë, Negovani numëronte rreth 300 familje shqiptare, të shpërngulura nga fshati Plikat i Ersekës në vitin 1861. Gjatë viteve 1888 deri më 1891 Kristoja vazhdoi shkollën e mesme në Athinë. Por në vitin 1891, shovinistët grekë me anë kusarësh i vranë të atin, Harallambin, për ndjenjat e tij patriotike, duke i rrëmbyer edhe kursimet monetare të familjes. Kristoja u detyrua të lerë mësimet që ndiqte në Athinë dhe u kthye pranë familjes, mes gjëmës që i shkaktoi dora gjakatare dhe filloi të punojë si mësues i thjeshtë i gjuhës greke në fshatin Leskovec, që ndodhej në atë zonë. Pas një viti, më 1893 e shohim mësues të greqishtes në fshatin Bellkamen. Por të ardhurat ekonomike ishin tepër të pakta. Kështu, Kristoja vendos që të shkojë në qytetin Braila të Rumanisë në vitin 1894, me qëllim që të mësonte profesionin e drugdhendësit. Në këtë ambjent të ri, ku ndihej atmosfera e shoqërive shqiptare me karakter patriotik, Kristoja përqafoi idetë patriotike, u bë pjesë e shoqërisë së atjeshme të shqiptarëve “Shpresa” dhe u angazhua në veprimtaritë e saj. Duke studiuar me vëmendje zhvillimet aktuale politiko-shoqërore të kohës, u mendua që në propagandimin e gjuhës shqipe, një rol kryesor të luante edhe feja, përmes së cilës liturgjitë që deri atëhere mbaheshin në greqisht, të jepeshin në shqip. Me këtë detyrë të shenjtë dhe me mbrojtjen e Zotit, Kristoja kthehet në Negovan, ku u shugurua prift dhe filloi të lexojë ungjillin në shqip, të meshojë në gjuhën shqipe e të përhapë të shkruarit e shqipes. Viti 1897 shënon kthimin e tij në Negovan dhe vënien në jetë të detyrës patriotike. Njëkohësisht, për interesin patriotik të shqiptarëve dhe për mos rënien në sy të kishës greke, vazhdoi të punojë edhe si mësues i greqishtes. Gjatë kësaj kohe nuk kanë qenë të pakta orët kur Papa Kristoja jepte edhe mësimin e shqipes, në fëmijë e të rritur. Abetaret e gjuhës shqipe dhe librat e tjerë në shqip, të cilat ai i solli nga Rumania, i shpërndau në Negovan e Bellkamen, e deri në Follorinë e Kostur. Gjuha shqipe filloi të zinte rrënjë të shëndosha në këto zona falë punës së palodhur të Papa Kristos. Interesant është fakti që kleriku patriot në kthimin e tij nga Rumania, arriti të siguronte gërma latine me të cilat shtypeshin e botoheshin tekstet në shqip. Në mungesë të teksteve të shqipes, Papa Kristoja, në fletoret që përdornin nxënësit, shtypte dhe shumëfishonte mësimet. Kështu veproi ai edhe në përkthimin në shqip të pjesëve të Ungjillit, të cilat më pas i fliste në kishë. 

Në aktivitetin e Papa Kristos për zhvillimin e shkollës dhe gjuhës shqipe shënohet edhe çelja e shkollës shqipe të natës në Negovan, ku numri i nxënësve nuk ishte më pak se 100. 

Veprimtaria patriotike e patriotit shqiptar shqetësoi Mitropolitin e Kosturit, i cili në vitin 1899 e thirri në Kostur, ku pasi mohoi ekzistëncën e gjuhës shqipe, e kërcënoi klerikun atdhetar shqiptar se do e pushonte nga detyra e priftit dhe do e shkrishtëronte. Përgjigjja e shqiptarit Papa Kristo ishte: “Unë do të vazhdoj të punoj për gjuhën e nënës edhe nëse ju nuk do të më lejoni të jem prift. Do të vazhdoj të punoj për shkollën e gjuhën shqipe pasi ne jemi shqiptarë e jo grekë apo bullgarë.” Kjo është përplasja e parë me autoritetet e Mitropolisë greke, të cilat do të vazhdonin herë pas here deri sa hanxharët dhe sopatat do të realizonin pushimin e veprimtarisë patriotike të priftit shqiptar. Duke parë aktivitetin e tij në dobi të çështjes shqiptare, kundër Papa Kristos u vunë osmanët, qarqet shoviniste greke dhe Patrikana e Stambollit. Për t’i mbyllur gojën shqiptarit ata i prene fletë-arrestin Papa Kristos në nëntor të vitit 1904 në Manastir, ku kishte shkuar në hotel “Liria” për të marrë pjesë në një mbledhje me karakter patriotik. Pas burgosjes për dy muaj në burgjet e Janinës, Papa Kristo Negovani u kthye në fshatin e vet, ku vazhdoi rrugën e shenjtë që kishte nisur vite më parë. 

Ditën e 10 shkurtit të vitit 1905, ditën e kremtimit ortodoks të Shën Harallambit, kleriku atdhetar kendon në shqip Ungjillin në kishën e Negovanit. Në këtë ceremoni ndodhej edhe dhespot Karavangjeli. I gjendur i pafuqishëm për të ndalur veprimtarinë atdhetarë të Papa Kristos, thuhet se Karavangjeli, para se të dalë prej kishës, i është drejtuar shqiptarit me fjalët: “Mos të gjettë viti tjetër mes të gjallëve!”. Më datën 11 shkurt 1905, Papa Kristoja shkruan një artikull me karakter patriotik me titull “Mot i ri fat-bardhë” dhe ia dërgon gazetës shqipe “Drita” në Sofje, shkrim me të cilin uron shqiptarët për hyrjen e vitit të ri 1905. Të nesërmen, duke u gdhirë e diela e 12 shkurtit 1905, andartët grekë me ndihmën e kusarëve dhe të dërguarve të dhespotit, shkuan në Negovan. Në errësirën e natës, ashtu si shpirti i tyre, ata rrëmbyen nga shtëpia Papa Kriston, vëllain e tij Papa Theodhosin si dhe katër veprimtarë të tjerë, punëtorë të gjuhës shqipe nga Bellkameni dhe i nxorrën në bregun në të dalë të Negovanit. Duke i tërhequr zvarrë nga rrobat priftërore dhe nga mjekra e gjatë, andartët e pamëshirshëm dhe gjakësorë provuan forcën e tyre me thika, hanxharë e sopata mbi trupin e martirit të gjuhës shqipe, atdhetarin Papa Kristo Negovani, i cili nuk i kishte kaluar të 30 vitet e jetës së tij. Të njëjtin fat patën edhe të tjerët... Të mbuluar nga gjaku e të shqyer, këta dëshmorë të gjuhës sonë u lanë të dergjen mbi kodër, për t’u treguar të tjerëve se ky është fundi që andartët grekë u përgatitin punëtorëve të gjuhës shqipe. Dhe ky nuk është rasti i vetëm që na tregon historia. Petro Nini Luarasi, Papa Llambro Ballamaçi, Spiro Kosturi e shumë të tjerë janë dëshmorët e rënë martirë nga andartët grekë dhe veglat e tyre. 

Gjëma e vrasjes së Papa Kristo Negovanit helmoi zemrat e shqiptarëve kudo nëpër kolonitë e tyre në botë. Nekrologji të shumta u botuan në shtypin shqiptar të kohës mbi këtë figurë të shquar të lëvizjeve për çlirim kombëtar. Në ndihmë të jetimëve të klerikut atdhetar, shumë organe shtypi të shqiptarëve çelën shtyllën e “Ndihmëtarëve në të holla për jetimët e Papakristos”, mbledhjen e fondeve për botimin e librave që ai kishte përgatitur si dhe të hollat për përgatitjen e varrit të dëshmorit kombëtar. Për këtë ngjarje të tmerrshme, patriotët e shprehën hidhërimin e tyre edhe me vjersha. Për këtë shkruan Mihal Grameno, nën pseudonimin “Guri i Cjapit”, poezinë “Mbi varr të dëshmorit Papakristo”; shkroi Petro Nini Luarasi, nën pseudonimin “Petro Raullasi”, poezinë “Vajtim për dëshmorët e Negovanit”; u dëgjua zëri i shqiptarëve të Italisë përmes elegjisë që botoi arbëreshi Zef Skiroi me titull “Vrasja e Negovanit”. Një nga krijimet e veçanta kushtuar kësaj ngjarjeje makabre i takon Loni Logorit. Në mars 1906 ai shkroi elegjinë “Papakriston e vranë”: 

“Papakriston e vranë/ S’ra për të asnjë këmbanë/ Dhe malet e Shqipërisë/ Dhe shpellat e malësisë/ Thërresin an’ e mbanë/ Papakriston e vranë/ Merrni gjaknë, thirrnë pyet aty pranë/ Dhe malet buçitnë, merrni gjakën thanë”. 

Numrin e saj të datës 14 shkurt 1905, gazeta “Drita” që botohej nga Shahin Kolonja në Sofje, u rrethua nga një shirit i zi, me titullin kryesor: “E madhe gjëmë”. Aty botohen tre kronika rreth vrasjes së Papa Kristos.

Vrasja e PapaKristo Negovanit

* * * * * * * * * * *

Papa Kristo Negovani në gjallje të vet arriti të botonte pesë libra në gjuhën shqipe. Pasqyra e plotë e librave të Papa Kristos, të cilat u botuan, për bëhet nga: “ Histori e Dhjatës së Vjetër”, Bukuresht 1899; “ Vjershë shkresëtoreja”, Sofje 1899; “ Hijejëtore istori”, Sofje 1903; “ Prishja e Hormovës”, Sofje 1903; “I vogli dhonat argjëndi”, Sofje 1904; “I drunjti kryq”, Sofje 1906; “Bënjatë të shënjtorëve dërgimtarë”, Sofje 1905; “Istori shkronja e Plikatit”, Selanik 1909; “Kryqi i margaritartë”, Korçë 1910.

Shumë shkrime të tjera të Papa Kristos janë botuar në shtypin e kohës, sidomos në numrat e përvitshëm të revistës “Kalendari Kombëtar”, gjithashtu edhe në organe të tjera shtypi. Një pjesë e mirë e krijimtarisë së tij u dogj pas bastisjes që bënë andartët grekë në kohën kur kryen ekzekutimin e tij më 1905. Ndërsa shumë të tjera kanë humbur në Bukuresht dhe në Sofje, ku u dërguan për t’u botuar. Këto mungesa përbëjnë një boshllëk nën dritën e trajtimit të veprës laike ose jo të Papa Kristo Negovanit. Gjithashtu, sipas botimeve të kohës kuptojmë që ka përkthyer e përshtatur në shqip fabula nga La Fonteni dhe Ezopi, të cilat i ka ndërtuar në strukturën e dialogut me rimë. 

Edhe pse i nderuar me titullin “Mësues i Popullit” figura e atdhetarit Papa Kristo Negovani sot përndiqet nga një heshtje e nënvlerësim, duke mos u përmendur emri i tij nëpër shkrime apo studime, duke mos iu kushtuar kësaj figure të shquar asnjë kronikë televizive apo në shtypin e shkruar apo vepër përkujtimore. Dhe si për ta çuar deri në fund këtë mëri të çuditshme ndaj tij, ende sot, në ish-fshatin Negovan, sot të greqizuar, eshtrat e martirit të gjuhës shqipe nuk kanë asnjë shenjë dalluese, përveç një kryqi të vjetër guri e të thyer, kryq i cili iu vendos varrit të tij që në vitin 1905. Asnjë shënim identifikues nuk ndodhet sot në vendin ku prehet Papa Kristoja ndërsa në shtëpinë e tij të rrafshuar, sot është vendosur si për injorim një kosh hedhurinash nga ana e komunës Flamuria, emri i sotëm i Negovanit. Një apel vjen nga të gjithë intelektualët e ditëve të sotme, të Korçës dhe Shqipërisë që eshtrat e dëshmorit të gjuhës shqipe Papa Kristo Negovani të vendosen në Shqipëri, me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë Kombëtare, pse jo në varrezat e dëshmorëve të qytetit të Korçës, në parcelën e patriotëve të Rilindjes Kombëtare, vend ku kleriku patriot doemos që do të prehet i qetë pranë bashkëluftëtarëve të çështjes, së cilës ai i fali gjithçka, për Shqipërinë që luftoi dhe u përpoq aq shumë, deri në grahmat e fundit të jetës.

Marrë nga Gazeta ''Shqiptarja.com''

Read More

HISTORIA 520 - VJEÇARE E KORÇËS

Po botoj këtu një artikull shumë interesan për Historinë e Qytetit tonë KORÇËS, sepse ashtu siç ka thënë dhe Ciceroni “Të mos njohësh ato që kanë ndodhur para se të lindje ti është si të mbetesh gjithë jetën kalama” 

 

Në vitin 1496, në fshatin Peskopje, që ishte në mvartësi të Korçës, përfundoi së ndërtuari Xhamia e Madhe, sot ndërtesa më e vjetër e qytetit të Korçës.

Ky objekt kulti ishte pjesë e një kompleksi fetar shoqëror që përbëhej, përveç saj, edhe nga tyrbja, hamami me ujësjellës, një imaret dhe Medreseja. Sot, përveç xhamisë ekziston dhe tyrbja, kurse imareti, hamami me ujësjellës nuk ekzistojnë, janë prishur, siç u prish në mënyrë të pashpjegueshme edhe Medreseja, shkolla e parë e qytetit, në vitin 2009 duke i hequr Korçës një monument unik historik.

Këto ndërtime në fshatin Peskopje (Peshkëpi), u kryen nga Ilia Panariti, i biri i priftit të kishës më të madhe të fshatit Panarit, i cili pas një karriere të suksesshme ushtararake dhe administrative në Perandorinë Osmane në shekullin XV, u njoh nga historia me emrin e myslimanizuar Iljaz Bej Mirahori. Ai ishte pjesëmarrës në pushtimin e Kostandinopojës në vitin 1453, ku dhe u shpërblye nga sulltani me prona të shumta në lagjen e Stambollit “Jedi Kule” dhe në lagjen “Ivlanka”. Më e rëndësishme ishte kisha e Shën Kostandinit, që ndodhej në rrethet e “Jedi Kulesë”, të cilën ai e ktheu në xhami, e cila mban dhe sot emrin “Xhamia e Mirahorit” ose “Kisha – Xhami”(shih dorëshkrimin e S.Pulahës për jetëshkrimin e Iljaz Bej Mirahorit nxjerrë nga Enciklopedia turke e Sami Frashërit).

Më vonë Iljaz Bej Mirahori zuri postin e Valiut të Vilajetit të Janinës si dhe poste të tjera deri në detyrën e rëndësishme të Mirahorit, përgjegjësit të stallave të sulltanit, ndërkohë që u bë dhe edukator i sulltan Bajazitit II. Si u plak, Iljaz Bej Mirahori u kthye në Shqipëri dhe sulltani si shpërblim të shërbimeve të tij, i dha pronë fshatrat: Panarit (vendlindjen), Treskë dhe Trebickë.

  Duke parë se kushtet gjeografike të këtyre fshatrave nuk lejonin krijimin dhe zhvillimin e një qendre qytetare dhe administrative, Iljaz Bej Mirahori, filloi të pregatitej të zbriste në fushën e Korçës, ku përcaktoi të përshtatshëm për qëllimet e tij fshatin Peskopje. Këtu ai bleu një kishë me emrin “Shën e Premte”, të cilën e bëri së pari teqe, më pas xhami dhe kjo sot është Xhamia e Madhe (N. Naçi “Korça dhe katundet e qarkut”, viti 1923,fq.57). Xhamia përfundoi në vitin 1496 dhe po në këtë vit sulltan Bajaziti II, me kërkesë të Iljaz Bej Mirahorit, nxjerr dekretin sipas të cilit: “Dy fshatrat Panarit e Treskë, pronë personale e tij të shkëmbehen me fshatin Peskopje, në vartësi të Korçës, që ka dy pjesë…edhe unë ia dhuroj të lartpërmëndurit, të dy pjesët në fjalë” (Shih S. Ramo, Ilia Panariti dhe Korça, fq.123). Me këto veprime Iljaz Bej Mirahori hodhi themelet e qytetit të Korçës (S. Frashëri, Enciklopedia turke). Të njëjtin mendim shprehin shumë studiues që janë marrë me historinë e themelimit të Korçës, “Për Korçën, Themeltar është Iljaz Beu – Mirahor e Veli, i bir i ati prifti Panaritit i emëruar më parë Ilo, edhe si Themeltar duhet të quhet i pari mirëbërës i saj” (Nuçi Naçi, fq.64)

“Korça deri në ardhjen këtu të Koxha Mirahorit, atdhetarit të kryer në fenë islame…ishte një fshat i vogël që quhej Peskopi…, që kur ky vendosi ndejen e tij këtu si princ i vogël, që atëherë gradualisht Korça shkoi përpara…Prej këtij llogaritet dhe kronologjia e Korçës” (Thimi Mitko, vepra Tiranë 1981, fq.547).

 

 Por a është vërtet Iljaz Bej Mirahori themelues i qytetit të Korçës së sotme?

Përgjigjen e japim duke shqyrtuar dokumentacionin që ekziston për Korçën dhe që na lejon të shohim meritën e Iljaz Bej Mirahorit në mos jo për “themelimin” e qytetit të Korçës së sotme, por për Rilindjen e tij 520 vjet më parë. Të dy historianët që flasin për Korçën: Nuçi Naçi dhe Thimi Mitko, si e thonë vetë, kanë shfrytëzuar dokumenta të vjetra që ndodheshin në familjen Myteveli, pasardhësja e Iljaz Bej Mirahorit. Këto dokumenta për fat të mirë, Myftar Grabocka që shërbente si Kryetar i Komitetit Ekzakutiv në Korçë, djalë nga zona e Vakëfeve, në vitin 1962, duke shfrytëzuar miqësinë me familjen e Mytevelijve, veçanërisht me zonjën e nderuar Jalldëz Myteveliu, nëna e dëshmores së Luftës Antifashiste Nacional Çlirimtare, Floresha Myteveliu, i mori dokumentat origjinalë që ruante kjo familje. Këto dokumenta u dorëzuan në Arkivin e Shtetit në Tiranë dhe sot ato janë materialet dokumentare më të vjetra që ka ky arkiv për periudhën e pushtimit turk. Ne do të paraqisim më poshtë këto dokumenta sipas botimit të tyre, që ka bërë Sejdin Ramo, në librin “Ilia Panariti dhe Korça”.

Dokumenti i parë i shkruar për qytetin e Korçës është regjistri turk i Korçës dhe Përmetit, i hartuar në vitin 1431, fill pas pushtimit osman. Sipas tij, krahina e Korçës u përfshi në Vilajetin e Korçës, me qendër Korçën, të cilën turqit e quajtën Gjërixhe, duke turqizuar emrin e saj të vjetër sllav Gorica. Deri atëhere, Korça nuk përmendet në asnjë dokument të mesjetës Bizantine, megjithë ngjarjet e mëdha që ndodhin në këtë zonë, por “anashkalohet” kur përmenden shpesh zonat fqinje si Devolli, Kolonja, Skrapari deri tek Voskopi (shih P. Xhufi, Nga Paleologët tek Muzakajt, botim viti 2009). Kjo tregon se turqit vetëm mbas pushtimit i dhanë rëndësi administrative Korçës, megjithëse ajo ishte shumë më e vogël se fshatrat rreth saj si Mborja me 70 shtëpi, Peshkopia (Peskopja) me 71 shtëpi. Në rregjistrin turk të vitit 1431 thuhet për Korçën, në faqen 69: “Vetë Korça, të pafetë që banojnë brenda në kështjellë: shtëpi 26, të reja 5, beqare 3, të ardhurat 1965.”

Këtu Korça paraqitet si kala e banuar dhe fortifikimi ka qenë shkaku që në të u vendos administrata osmane. Turqit nuk e ndërtuan vetë këtë kala, por e gjetën objektin e ndërtuar, gjë që vërtetohet nga fakti që banorët e saj ishin të krishterë. Turqit nuk mund të ndërtonin një kështjellë dhe ta popullonin me “të pafetë”, por në të vërtetë Korça si qendër e banuar, ka ekzistuar shumë vjet para ardhjes së turqve në Shqipëri, që ndodhi në fund të shekulli XIV.

Deri më sot, nuk njohim asnjë dokument historik të shkruar që të na njohë me kohën e ndërtimit të kalasë së Korçës si dhe me ndërtuesit e saj. Në mënyrë të tërthortë, mund të arsyetojmë nga dokumentat që kemi për kohën e ekzistencës së saj. Vetë emri sllav i saj Gorica, tregon se ajo ka një histori ekzistence shumë më të hershme se vitin 1431, kur u regjistrua nga turqit me emrin Gjërixhë. Dokumenti që e vërteton këtë fakt tërthorazi është “Gjenealogjia e Muzakajve”, ndoshta vepra më e rëndësishme dokumentare e Shqipërisë mesjetare. Megjithëse e shkruar në vitin 1510, nga Gjon Muzaka, i emigruar në Itali mbas pushtimit turk të Shqipërisë, ai duke folur për parardhësin e tij, princin Andrea Muzaka, që arriti titullin e lartë Sebastokrator në vitin 1280-1281, duke përmenduar pronat që zotëronte ky princ shkruan: “Gjithashtu zotëroi dhe sundoi qytetin e Korçës deri në fshatin e quajtur Savojan, ku përfshihet edhe vendbanimi Viola, në të cilin mund të zihen peshq të mëdhenj e ngjala gjigande” dhe më poshtë vazhdon, “Ty, Don Andriani…po të le edhe vendet e Devollit të madh me qytetin e Korçës dhe katundin Sovjan”, (shih “Nga Paleologët tek Muzakajt”, fq.428 – 444). Ky dokument e çon ekzistencën e Korçës në shekullin e XIII, kur sundonte princi Andrea Muzaka, dhe e paraqet me fizionominë e një qyteti, pra themelimi i tij mund të jetë edhe përpara këtij shekulli. Është e qartë se turqit e gjetën Korçën me një kala të konsoliduar sepse përmendet shpesh në regjistrin turk të vitin 1431, nëpërmjet pronave të rojeve të kësaj kalaje. Por, kemi të paqartë vendin se ku ndodhej kalaja, pra qyteti i Korçës, për të cilin shkruan Muzaka dhe flet regjistri turk i vitit 1431.

Një pjesë e studiuesve e vendosin kalanë e Korçës të regjistruar nga turqit në vitin 1431 në zonën ku ndodhet sot hotel Koçibelli, shtëpia e Sugarëve, ku në 10 dhjetor 1916, u ngrit flamuri dhe u shpall Republika e Korçës, e kufizuar në Jug nga lumi, sot shëtitorja ‘F.S. Noli’. Më i shquari ndër ta, Prof. Dr. Pirro Thomo, në librin më serioz të shkruajtur për Korçën në kohën e sotme, botim i Akademisë së Shkencave “Korça, urbanistika dhe arkitektura”, fq.44, shkruan: “… vendndodhja e kalasë mesjetare të Korçës mund të përcaktohet brenda territorit të kufizuar nga lumi (sot shëtitorja F.S.Noli), rruga 6 Dëshmorët, Shëtitorja e Shën Gjergjit dhe rruga që të çon në Pazar.” Këtë vendndodhje jep në librin e tij “Mbi themelimin e Korçës” (shoqëruar dhe me një skicë amatore) edhe studiuesi Arben Gjata, në fq.48 “Vendosja e kësaj kalaje mesjetare, mund të përcaktohet e shtrirë në lagjen “Kala”, siç quhej deri në fillim të shekullit të XX, e kufizuar nga bulevardi Shën Gjergji, ish-lumi dhe hotel turizmi Grand.” Për vendndodhjen këtu të kalasë së Korçës, argumenti i vetëm që sjell studiuesi Pirro Thomo dhe të tjerët, është fakti që një lagje e qytetit të Korçës është e emëruar deri vonë lagja e “Kalasë ”. Edhe Karmici, pedagogu grek që shkroi  librin “Gjeografia e Korçës dhe e rrethit” kur numëron lagjet e qytetit përmend dhe lagjen “Kala”, e cila përfshihej në Varoshin e sipërm dhe banohej nga popullsi e krishtere. Po kështu edhe Nuçi Naçi në librin e tij të parë të vitin 1901, në numërimin që i bën lagjeve të qytetit përmend edhe atë të kalasë. Me këta studiues bashkohet dhe arkeologu P. Lera, në revistën “Tempulli”, ku shkruan duke iu referuar burimeve toponomastike për vendndodhjen e kalasë “Të moshuarit e qytetit tonë të dy anët e bulevardit Themistokli Gërmenji (shën Gjergji) i thësirnin me emrin “Kalaja”, “lagja e Kalasë” ose “sheshi i Kalasë”. Këto toponime që ruhen ne gojën e popullit janë sinjale që evokojnë aty praninë e një ndërtimi fortifikues. Të njëjtat argumente toponomistike sjell edhe Arben Gjata në studimin e tij, por ai shton si argument tjetër për vendodhjen këtu të kalasë edhe gjetjet në vitin 1923 dhe 2000 të disa fragmente muresh të zbuluara gjatë ndërtimeve të shekullit XX, si në shtëpinë e Sugarve, hotel Koçibelli dhe së fundmi në objektin e Bazeve, midis hotel Koçibellit dhe shtëpisë së Sugarve. Studiuesi P. Lera, mbi bazën e teknikës së ndërtimit dhe përmasave të murit të zbuluar, arrin në konkluzionin që kemi të bëjmë me një ndërtim fortifikues dhe jo me një ndërtim të thjeshtë. Pra, Petrika Lera njësoj si Arben Gjata, arrin në përfundimin se traktet e mureve të zbuluara  në këtë zonë në vitin 1923 dhe 2000, përfaqësojnë mbetjet e murit rrethues të kalasë së Korçës. Por të gjitha këto fakte nuk mjaftojnë për të vendosur përfundmisht vendndodhjen këtu të kalasë së Korçës sepse ka studiues të tjerë që paraqesin shumë fakte dhe e vendosin kalanë e Korçës ne nje tjetër vend, në kodrat e qytetit.

Vetë arkeologu Lera pranon se gjatë punimeve ndërtuese të kryera brenda territorit ku supozohet se ka qënë shtrirë kalaja në fushë buzë lumit nuk janë konstatuar gjurmë godinash qe të mund të vërtetohet ekzistenca e një kalaje-qytet. Ç’u bënë 25 shtëpitë brenda kalasë për të cilat flet regjistri turk i vitit 1431? Asnjë dokument, asnjë gojëdhënë nuk na flet se deri kur qëndroi në këmbë kalaja e Korçës, pse u zhduk pa lënë gjurmë “në mes të qytetit” që po zhvillohej bashkë me 25-33 shtëpitë që kishte në vitet 1431-1568 sipas regjistrave kadastralë turk?

     Nuçi Naçi në veprën e tij “Korça dhe katundet e qarkut”, botimi i parë në Sofje në vitin 1901, tjetri në shtypshkronjën ‘Dhori Koti’ në Korçë, në vitin 1923 (burimi më i plotë për historinë e qytetit të Korçës dhe të lidhjeve të tij me Iljaz Bej Mirahorin) nuk na flet fare për kalanë e Korçës si objekt fortifikues dhe zanafillë e qytetit të Korçës. Ai shkruan për kalanë e Mborjes, për kështjellat e Plasës, për fortesat e shënuara të Pilurit, për gërmadhat që tregojnë vjetërsinë e fshatrave Barç, Voskop, etj.,por për kalanë e Korçës dhe zanafillën e saj nuk ka asnjë të dhënë. Ai përmend kalimthi në librin e tij disa toponime që gjenden në zonën e pretenduar për vendndodhjen e kalasë në fushë, që u përmëndën dhe më lart. Duke folur për krojet e qytetit ai shkruan: “Kronjat e Shën Mërisë. Kur hyjmë në port’e madhe e avllisë së kësaj kishe si për brenda portës e për jashta në të mengjur ka dy kronja.  Ujët e këtyre vjen nga ca mburime që kanë qënë në vendin e emëruar kala.” (N. Naçi, Korça dhe katundet e qarkut.Fq.49). Vini re me kujdes, Nuçi Naçi nuk thotë në vendin ku ka qenë kalaja, por thotë në vendin e emëruar kala.Ai në botimin e vitit 1923, kur flet për ndarjet e Korçës (lagjet), thotë varoshi përbëhet prej 9 lagjesh-mehalla, të cilat pas vjetërsisë së tyre quhen: Penço, Manço, Mando, Qiro, Mano, e Lumit, e Sahatit, e Qoshkut dhe Radanecit. Varoshi i Korçës i cili konsiderohet si pjellë e kalasë në botimin e vitin 1923 nuk përmban lagjen “Kala”, të cilën e kishte përmendur në botimin e vitit 1901. Sejdin Ramo në studimin e tij për historinë e Korçës ( “Ilia Panariti dhe Korça”, botim i vitin 2003), pasi ballafaqon të gjitha mendimet për vendodhjen e kalasë në fushë ose në kodër jep shpjegimin e toponimeve që kanë lidhje me kalanë, të ndodhura në qytetin e Korçës si lagja “Kala”, sheshi i kalasë, vendi i emëruar kala, etj. Sipas tij “Lagja e Kalasë do të jetë formuar nga banorët e kalasë që kanë zbritur nga kodrat ku ka qenë vendosur në fushën buzë lumit të Moravës. Për nostalgji apo traditë, vendbanimin e tyre të ri, ku ata ndërtuan shtëpitë e quajtën me emrin e mëparshëm Kala, ashtu si banorët e Barçit, kur zbritën në fushë, e quajtën lagjen ku ngritën shtëpitë e tyre, lagjia e Barçit. Kjo provohet edhe me faktin që keto janë nga lagjet më të reja të qytetit.” (S.Ramo – Ilia Panariti dhe Korça, fq. 75).

  Fenomene të tilla ndeshen dhe në ditët tona. Pas viteve 90, në perëndim të qytetit të Korçës, u krijua lagja “Lavdarakët” nga banorët e zbritur nga fshati Lavdar, ose më qartë në rrugën e Voskopojës, karshi varreve të fshatit Gjonomadh, nga banorët e fshatit Lavdar, u krijua një qendër e banuar me emrin “Lavdar”. Kështu shpjegohet edhe prania e toponimeve që kanë lidhje me emrin “Kala” në qytetin e Korçës. Përsa u përket trakteve të mureve të zbuluara në vitin 1923 dhe 2000, të pastudiuara nga specialistët, ato që sipas P. Lerës i përkasin një ndërtese të vjetër me tipare fortifikuese, kemi një të dhënë interesante.

Në librin “Mborja ndër vite”, faqe 73 lexojmë: “…Thimi Mitko, i cili shkruan në greqisht në vitin 1929, në revistën periodike greke “Pandora”, midis të tjerash ai thotë: “Mbi themelimin e Korçës duhet thënë, se në vendin ku shtrihet sot qyteti, në periudhën bizantine, qe një bujtinë e fortifikuar, pronë e të bijës së Hegjemonit, qëndra e të cilit ndodhej në vendin e quajtur qytet (Kala e Mborjes)”. Duke folur për Korçën, Thimi Mitko e përsërit praninë e këtij objekti fortifikues në fshatin Peshkëpi, fshati që u transformua nga Iljaz Bej Mirahori në qytetin e Korçës ku jetojmë sot. Edhe më poshtë Th. Mitko përsëri thekson: “Meqënëse pozicioni i saj (Korçës VD.) ndodhet në një kalim publik (rrugë publike), atëherë këtu gjendej dhe një bujtinë me rëndësi.” (Th. Mitko, vepra fq.547). A mund të jetë kjo bujtinë e fortifikuar e kohës bizantine para turke shkaku i mureve të gjetura në vitet 1923-2000? Ekzistenca e këtij objekti të fortifikuar që përmendet në disa dokumenta, nuk është provuar në asnjë vend tjetër me gjithë gërmimet e shumta të bëra për ndërtime në qytetin e Korçës. Megjithatë, pranojmë që këto mure të evidentuara në zonën e qytetit të emërtuar lagjia “Kala”, mbeten temë e hapur për studiuesit në të ardhmen.

Duke përjashtuar vendndodhjen e kalasë së banuar me 25 familje në fushë, në vendin me toponimin lagja “Kala”, mbetet të shqyrtojmë argumentet e grupit tjetër të studiuesve të cilët vendndodhjen e kalasë, qytet me 25 familje, e çojnë në kodrat e qytetit të Korçës. Cilat janë argumentat e tyre?

Vetë emrin sllav Gorica në fjalorin e Salishevit tregon vende të vogla malore, kodrinore. (krahaso lagjen Gorica në Berat, fshati Gorica në Prespën e Madhe). Nga pikëpamja mbrojtëse, qëllim për të cilin ndërtohet kalaja, ajo patjetër ndërtohet në kodër ose në mal për të shfrytëzuar kushtet mbrojtëse të terrenit. Argument kryesor për të gjithë studiuesit e historisë së Korçës, është dhe fakti i pamohueshëm, që Iljaz Bej Mirahori asnjëherë nuk u bë pronar i qytetit të Korçës, të asaj Korçe, për të cilën shkruan Gjon Muzaka ose të kalasë së banuar nga “të pafetë” që shkruan regjistri turk i vitit 1431.

Iljaz Bej Mirahori, me dekretin e sulltan Bajazitit II, në vitin 1496, pasurinë e tij personale, fshatrat Panarit dhe Treskë, i shkëmbeu me fshatin Peshkëpi, që mvarej nga Korça. Sipas dekretit: “… Beut të Sanxhakut të Janinës, Iljazit, i kam dhënë dekretin mbretëror dhe ai i ka poseduar si pronë personale (fshatrat Panarit dhe Treskë VD), por tani …. i lartpërmenduri i le ato e në vend të tyre (kërkon t’i jepet) fshati Peskopje, që është në mvartësi të Korçës e ka dy pjesë. Edhe unë ja dhuroj të lartpërmendurit të dy pjesët e fshatit në fjalë… Këtë dekret mbretëror ja dhashë të lartpërmëndurit dhe urdhërova që këtej e tutje, fshati Peskopje të jetë e drejtë absolute e të lartpërmendurit, i cili le ta posedojë si pronë të tij personale (mylk). ” ( sipas S.Ramo, “Ilia Panariti dhe Korça”, fq.53).

Dekreti na sqaron se fshati Peskopje është në mvartësi të Korçës, pra është qendër e banuar më vehte, e ndarë në dy pjesë (nga lumi i Moravës, sot shëtitorja F.S.Noli) dhe Iljaz Bej Mirahori i mori pronë personale të tij të dy pjesët, majtas lumit ku kishte ndërtuar ndërkohë xhaminë dhe pjesën djathtas ku shtrihet sot Grand Hoteli, pra edhe zona e emëruar lagjia “Kala”. Dokumenti tjetër i rëndësishëm ose më i rëndësishmi për problemin që po trajtojmë, është ai që përcakton kufijtë e fshatit Peskopje, pronë personale e Iljaz Bej Mirahorit. Sipas këtij dokumenti, në vitin 1497, një vit pasi iu dha fshati Peskopje Iljaz Bej Mirahorit, sulltan Bajazi i II-të urdhëron kadiu e Korçës dhe të Bilishtit, të percaktojnë kufijtë e fshatit Peskopje. Dekreti sulltanor thotë: “Beut të sanxhakut të Janinës, Iljazit – i lartë qoftë gjithnjë – i pata bërë pronë personale, fshatin e quajtur Peskopja, që është në mvartësi të Gjërixhës ( të Korçës), po meqënëse dekreti i pronësimit ishtë i mangët dhe (është shfaqur) nevoja për t’i caktuar kufijtë, u dërgova urdhër të lartë kadiut të Gjërixhës, Efendi Bedruddinit dhe Kadiut të Bilishtit Efendi Haxhiu, që të dy bashkë …. të hetoni dhe zbuloni se ku e ne ç’vend fillonte e ku e ne ç’vend mbaronte kufiri i fshatit të lartpërmendur….”.

“Dy kadijtë e mësipërm, sipas urdhërit mbretëror, kanë vajtur në atë fshat (në Peskopje VD) dhe në prani të popullsisë e të pleqve, i kanë shkruar kufijtë…ashtu si qenë urdhëruar….dhe kanë dërguar raportin përkatës ku shënohen kufijtë si vijojnë” (shih “Ilia Panariti dhe Korça”, fq 155).

Po japim më poshtë sipas këtij dekreti kufirit e fshatit Peskopje vetëm në anën lindore dhe veriore, pikërisht aty ku pretendojmë për vendndodhjen e kalasë së Korçës. Vini re me kujdes ku kalon kufiri duke patur parasysh edhe toponimet që përdoret deri në ditët e sotme: “….nga rruga e Drenovës del në rrugën e Emborjes (sot i thonë Mborje, fshati në lindje të Korçës VD) dhe mbërrin në anën e sipërme ku puqet me fshatin në fjalë. Prej këtu përsëri pranë anës së sipërme të fshatit në fjalë kalon sipër vijës së mullirit të kaurit të quajtur Duka i Gjërixhës dhe prej këtu në për vendin e Dukës së Gjërixhës del në përruan e Emborjes, shkon përpjetë në anën e lindjes dhe vjen në kufirin e Peskopjes, prej atij përsëri vjen te Druri i Thanës që është në vendin e vreshtës së prishur të Juliç Petros.

Prej këtej shkon drejt brenda vreshtave nga muri i rrëzuar, nga kalaja te Druri i Thanës dhe puqet me vreshtin e kaurit të quajtur Hriso. Prej atij, përsëri vazhdon drejt dhe kalon midis kodrinës së vogël e njohur me emrin Koria e Vogël, përsëri nga Emborja shkon përmes urës së Taleçit dhe del te Rrasa e ngulur dhe prej andej shkon drejt e del në vendin e vreshtës së prishur të kaurit të quajtur Rado Junkiç dhe mbërrin në muri i ngulur dhe prej këtëj shkon drejt dhe mbërrin deri tek rruga e druve që zbret nga mali i Peskopjes. (Sipas “Ilia Panariti dhe Korça”, fq.156). Më tutje sipas dekretit kufiri i fshatit Peskopje vazhdon nga veriu drejt pronave të fshatit Barç. Në këtë dokument jepet plotësisht qartë prania e kalasë në zonën kodrinore midis takimit të kufirit Peskopi-Mborje në lindje dhe të rrugës që zbret nga mali i Peskopjes në verilindje.

  Të bie në sy në këtë zonë edhe prania e ndërtimeve të tjera përveç kalasë si toponimet “muri i rrëzuar”, “muri i ngulur”, që tregojnë qartësisht se kemi të bëjmë me një zonë të ndërtimeve të shumta rreth kalasë, në një mjedis me vreshta të shumta. Nuçi Naçi në librin e tij “Korça dhe katundet e qarkut”, kur flet për kufijtë e Korçës në vitin 1923, shkruan: “Kufijtë natyralë të qytetit të Korçës janë nga lindja Fushë e Emborjes e brigjet e Shën Thanasit e i Vreshtave” (fq.81). Kemi pra një përputhje të plotë në lindje të kufirit të fshatit Peskopje me fshatin Emborje në vitin 1467, me kufirin e qytetit të Korçës sot me fshatin Mborje.

Dokument tjetër i rëndësishëm dhe qartësues që përforcon vendndodhjen e kalasë së Korçës në kodrën e Shën Thanasit është dhe dokumenti 1631 në Arkivin e Institutit të Historisë, filmi D-30, gjetur dhe përkthyer nga S. Pulaha. Është një ankesë që Dizdari i Kalasë, Subashi i Korçës, Myhtesibi i Pazarit (mbledhësi i taksave), ushtarët e kalasë, banorët e qytetit dhe të fshatrave përreth i drejtojnë Portës së Lartë ku i shkruajnë:“Qysh se qe pushtuar Korça, pazari ka qenë pranë kalasë. Mirëpo, Koxha Mirahori prishi pazarin dhe hamamin, mori kazanin dhe pazarin e shpërnguli në fshatin që qe pranë dhe pronë e tij. Duke qenë pranë kalasë, brënda në qytet dhe pranë xhamisë së Sulltan Mehmetit, tregu qe gjallëruar dhe pat marrë një pamje të hijshme”.

Mirëpo tani që tregu u shpërngul nga vendi i mëparshëm banorët rreth tij u shpërndanë, në xhami nuk kishte kush të falej më dhe të ardhurat nga taksa e pazarit u pakësua.

Trimat e djalit të Mirahorit, Sefer Beut, u bënë njerëzve në Pazar zullume të mëdha, përshkak të këtyre zullumeve, rençberët (zanatçinjtë) u larguan nga tregu. Banorët e kalasë dhe të qytetit në dimër nuk mund të shkonin në treg (jepet sipas P.Thomo në “Korça, urbanistika dhe arkitektura”, fq.45).  Interpretimi i këtij dokumenti duke u bazuar në idenë e vendndodhjes së kalasë në zonën e quajtur lagja “Kala” në Korçë buzë lumit, të çon patjetër në përfundime të gabuara, gjë që nuk i ka shpëtuar edhe profesorit të nderuar Pirro Thomo.

 Ky dokument interpretohet drejt vetëm duke pranuar vendndodhjen e kalasë në kodrat me vreshta në lindje të fshatit Peskopje, Korçës së sotme, siç e pamë dhe në dokumentin e mëparshëm që përcaktonte kufijtë e fshatit Peskopje. Dokumenti qartëson se “pazari pranë kalasë u shpërngul nga vendi ku ishte, u prish në këtë vend me zullumet e trimave të Sefer beut, djalit të Mirahorit, dhe u zhvendos në fshatin Peskopje, pronë e tij, ku ndodhet edhe sot.”Sipas dokumentit largësia midis kalasë dhe zonës ku ishte pazari, me zonën ku u shpërngul dhe u vendos pazari i ri është e konsiderueshme, është aq larg sa “banorët e kalasë dhë të qytetit në dimër nuk mund të shkonin në treg”. Pazari u çua në fshatin Peskopje, pronë e Iljaz Bej Mirahorit, në zonën ku ndodhet dhe sot, në të dy krahët e lumit (shëtitorja F.S.Noli). Largësia mes pazarit ku ndodhet sot dhe zonës që emërtohet lagjia “Kala” është krejt e papërfillshme dhe nuk ka asnjë vështirësi për banorët e pretenduar të kalasë në këtë zonë për të shkuar si në verë si në dimër në pazar, sepse pazari është pjesë përbërëse e kësaj zone. Ka kuptim dhe interpretohet drejt dokumenti nëqoftëse pazari pranë kalasë ka qënë në fshatin Mborje.

Siç thotë Prof. Dr. Petrika Thëngjilli, vetë emrin i fshatit “Mborje” e ka origjinën tek fjala byzantine “Emporje” që do të thotë “treg”. “Qysh në vitin 1308, gjendet një fshat pranë qytetit të Korçës së sotme, si një prej tregjeve lokale të ngritura në rrugët dhe pozitat kyçe të Shqipërisë, siç ishte Mborja. Me kalimin e kohës nga “Emporje” u kalua në formën e sotme.” (Mborja ndër vite, fq.71). Emborje quhet fshati Mborje dhe në dekretin sulltanor që përmendëm më sipër për kufijtë e fshatit Peskopje. Shpesh mborjarët, përdorin për emrin e fshatit të tyre Mborje fjalën “Sheste” emërtim që vjen nga folja “shes, shita, shitur” (i jap dikujt një mall a një send duke marrë prej tij një shumë parash).

Profesor Eqerem Çabej, në librin “Studime etimologjike në fushë të shqipes” thotë: “…tek Budi, Bardhi, Buzuku, gjejmë fjalë të vjetra, që e kanë prejardhjen nga ilirishtja si janë fjalët …..shes, shitës, shitje…..” Qendra tregtare kryesore e Mborjes në vitin 1520, ishte lagja që shtrihet rreth e rotull “Kishës së Ristozit” dhe quhej me emërtimin Emporion që do të thotë treg. Veprimtaria e pazarit në fshatin Mborje, pranë kalasë së Korçës, para shpërnguljes që i bëri Mirahori në pronën e tij në fshatin Peskopje, pasqyrohet ky pazar si pagues taksash në Mborje dhe jo në Peskopje ose në Korçë. Vendndodhja e pazarit në Mborje shpjegon dhe shprehjen në dokument: “Tani që tregu u shpërmgul nga vendi i mëparshëm, banorët që banonin rreth tij u shperndanë, në xhami nuk kish kush të falej më dhe të ardhurat nga taksa e pazarit u pakësua.” Në cilën xhami nuk vinte më njeri që të falej pas shpërnguljes së pazarit?

  Është e qartë që bëhet fjalë për xhaminë në Mborje që ndërtoi sulltan Mehmeti II, i cili rreth vitin 1466, kaloi në këto anë. “ Sulltani në Sheste (Mborje) qëndroi disa muaj, këtu ai ngriti xhaminë ku falej dhe hamamamin ku bënte dushin dhe mbante haremin e vet”. (Shih “Mborja ndër vite”, fq.71 dhe Thimi Mitko, vepra fq.547). Kazanin e këtij hamami që ndodhej në Mborje, të ndërtuar nga sulltan Mehmeti II, mori 35 vjet më vonë, Iljaz Bej Mirahori, për ta përdorur në hamamin që ai ndërtoi në Peskopje krahas xhamisë, tyrbes, imaretit, shkollës dhe bëri njëkohësisht dhe shpërnguljen e pazarit.etj.

Shpërngulja e pazarit nga Emborja, nga vendi afër kalasë në kodër, ku kishte funksionuar për një kohë shumë të gjatë, aq sa i dha dhe emrin Emporje qendrës së banuar ku ndodhej, në një vend të ri, relativisht larg, sigurisht që nuk u bë mënjëherë. Për forcë zakoni, si dhe për lehtësitë që krijonte tregu në vendin e mëparshëm, i cili “qe gjallëruar dhe pat marrë pamje të hijshme” njerëzit nga fshatrat përreth vazhdoni të shkonin aty duke mos vajtur në pazarin e ri në fshatin Peskopje. Është kjo një arsye e fortë që i bënte “trimat e djalit të Mirahorit”, Sefer Beut, t’iu bënin njerëzve në pazar zullume të mëdha dhe për shkak të këtyre zullumeve, rençberët (zanatçinjtë) u larguan nga tregu.

Pra, zanatçinjtë u detyruan me forcë të largoheshin nga tregu në Mborje, afër kalasë së Gjërixhës dhe të shkonin të ushtonin zanatet e tyre në tregun e ri të shpërngulur në fshatin Peskopje. Gradualisht në fshatin Peskopje filluan të vijnë dhe banorë nga fshatrat përreth, gjë që pasqyrohet dhe në regjistrat osmanë të mëvonshëm. Regjistri osman i Kosturit, ne fq.49, përkthyer nga Thoma Kacori, shkruan: “…nje pjesë e fshatit Emborje është transferuar në Peshkopi, kjo pjesë ka: shtëpi bashkë me nevjatet e Bilal Faikut (teologut) gjithsej 34 dhe më poshtë në pjesën që i është bashkuar fshatit Peskopje dalin shtëpi të fshehura në regjistrin e mëparshëm.” Numri prej 34 shtëpi, që u transferuan nga Mborja në Peskopje, rreth vitit 1520 është relativisht i madh duke patur parasysh që Peskopja, kur erdhi Iljaz Bej Mirahori kishte rreth 71 shtëpi.

Banorët e rinj që vinin në fshatin Peskopje nuk ishin vetëm nga Mborja por dhe nga fshatrat e tjera përreth Drenova, Bulgareci, Boboshtica,Voskopi dhe sidomos nga fshati Barç, banorët e shpërngulur të të cilit ishin aq shumë sa krijuan lagjen e tyre me emrin e fshatit nga erdhën lagja “Barç”, njëlloj si këta edhe banorët e shpërngulur nga kalaja krijuan lagjen “Kala”. Shpërngulja e banorëve të kalasë nga kodra në fushë, solli edhe prishjen e varrezave të tyre që ndodheshin poshtë kishës së  Shën Thanasit.

  Fshati i dikurshëm Peskopje në fund të shekullit XV dhe fillim të shekullit XVI filloi të shndërrohej në qytet. Ndërtimi nga Iljaz Bej Mirahori i qendrës fetare shoqërore, që përmbante Xhaminë e Madhe, imaretin, shkollën, hamamin dhe sidomos shpërngulja këtu e tregut e fuqizoi shumë Peskopjen me veprimtarinë tregtare.

Para vdekjes së tij në vitin 1511-1512, Iljaz Bej Mirahori, i bëri Peskopjes – Korçës, edhe shërbimin e fundit kur në vitin 1505 hartoi Vakëfnamenë e tij, me anën e të cilës kthehu në vakëf të gjitha pronat e tij duke përfshirë dhe Peskopjen. Dihet që pasuritë në gjëndje vakëfi ishin të siguruara, në ato as sulltani nuk mund të vinte dorë. Të ardhurat e vakëfit shkonin për zhvillimin e pronave në vakëf dhe kjo ishte dhe një arsye tjetër për zhvillimin e shpejtë të fshatit Peskopje dhe shndërimin e tij në një qytet. Duke u zmadhuar dhe gjallëruar, fuqizuar dhe zbukuruar, kjo qendër e banuar nuk i ngjante më atij fshatit të dikurshëm Peskopje ose Peshkëpi, jo vetëm nga ndërtimet e shumta, nga gjallëria e pazarit me sheshet dhe dyqanet e tij, por edhe nga përmbërja e familjeve që ishin tani nga e tërë nahija e Korçës.

Vendasve u pëlqente ta quanin vendbanimin e tyre si më parë, me emrin e vjetër Peshkëpi, ndërsa të ardhurve, që vinin duke u shtuar u pëlqente ta quante me ermin e krahinës, Gorica apo siç shqiptohet sot Korça (për emrin e qytetit të Korçës dhe prejardhjen e tij do flasim një herë tjetër). Duke konkuruar emri i vjetër Peshkëpi me emrin e krahinës, fitoi emri i krahinës mbi atë të fshatit. Për këtë emërtim të ri sigurisht ka ndikuar shumë dhe influenca e familjeve që shkeputeshin nga kalaja e Korçës në kodër dhe vendoseshin në lagjen “Kala” në Peshkëpi. Duke emërtuar lagjen ku u vendosën me emërtimin e vendit nga erdhën, këto familje influencuan edhe në përdorimin e emrit Korçë në vend të emrin Peshkëpi. Transferimi në qendrën e re qytetare të Peshkëpisë dhe të administratës së nahijes së Korçës, që deri atëhere ndodhej në kalanë e Korçës në kodër, solli natyrshëm edhe zëvendësimin përfundimisht të emrit të dikurshëm Peshkëpi me emrin e ri Korça.

Qyteti i Korçës ku banojmë ne sot, “rilindi” nga shndërrimi që pësoi fshati Peshkëpi në një qendër qytetare të zhvilluar. Viti 1496, kur përfundoi së ndërtuari nga Iljaz Bej Mirahori Xhamia e Madhe, ndërtesa më e vjetër e qytetit tonë, që është dhe viti në të cilin doli dhe dekreti i sulltan Bajazitit II, që i dha pronë personale Iljaz Bej Mirahorit, fshatin Peskopje –Peshkëpi, është padyshim viti që mund të konsiderohet si viti i themelimit të qytetit të Korçës së sotme, i cili bën këtë vit 520 vjet. Është e padiskutueshme merita e Ilia Panaritit, djali i priftit të kishës më të madhe të Panaritit, që historia e njohu me emrin Iljaz Bej Mirahori, në rilindjen dhe zhvillimin e qytetit të Korçës, me fillesë fshatin Peskopje. Ai i meriton plotësisht fjalët e Nuçi Naçit në librin “Korça dhe fshatrat”, botim 1901:

“Të madhuarit e Korçës u nis që më ditë të Koxa Mirahorit, i cili e bëri atë qendër qeverie. Ca nga ca ai fshat i vogël që banohej vetëm me ca bujq u bë si e shohim sot qytet i madh dhe i bukur. Detyrë të madhe ka Korça në Koxa Mirahori, se ai e bëri atë kërthizën e fshatrave… në të madhuarit e në të zbukuaruarit e Korçës ndihmuan edhe të gjithë korçarët me tregëtinë e begatinë e tyre, por midis gjithë këtyre emri i Koxa Mirahorit gdhendet në shekuj, e pas kësaj është për të përmendore, se ai quhej që vu të parët gurë në themelet e saj, andaj dhe të parët në historinë e Korçës duhet ti ketë emri i Koxa Mirahorit.”

 

Marë nga Gazeta ''DITA'' 

*Shoqata Atdhetare Kulturore “Vakëfet”, Dega Korçë

Read More

GJENOCIDI TURKO-OSMAN DHE QËNDRESA SHQIPTARE

Në kronikat osmane janë disa të vërteta të pohuara nga vetë osmanët. Tmerr gjaku, krime kolektive të përbindshme, shfarosje banorësh, prerje kokash e hedhje masive ne det, rrëmbimi i grave, vajzave e fëmijëve për ti dërguar në Turqi si skllevër dhe rrafshime qytetesh. Asnjë banor nuk mbeti i gjallë në qytetin kështjellë të Drishtit, Asnjë banor nuk shpëtoi pa ju pre koka në Lezhë, nuk mbeti asnjë banor arbër në Elbasan, kush shpëtoi prej shpatës turke iku nga sytë këmbët në male dhe tërë bregdeti shqiptar u shua në ekzistencë. Libri “Lufta Shqiptaro Turke në shekullin e XV”, burime e kronika osmane botuar në Tiranë në vitin 1968 në 400 faqe është një libër i madh tregon krime të përbindshme dhe gjenocidin që është bërë mbi shqiptarët. Ky libër është botuar nga Universiteti i Tiranës në kuadër të 500 vjetorit të vdekjes së heroit tonë kombëtar Gjergj Kastrioti-Skënderbeu. Një tjetër libër i madh për historinë tonë është “Historia Skënderbeut” e Marin Barletit i pandarë ky nga vepra tjetër e madhe “Rrethimi i Shkodrës”. Kur flasim për krimet turke ndaj shqiptarëve në histori, nuk ka pse dalin disa dhe bëjnë mbrojtjen e atyre krimeve, me kot lodhën të bëjnë avokatinë e vrasësve, se gjoja paskan vrarë se i ka urdhëruar sulltani. Perandoria Turke ishte një organizim i madh dhe vepronte si vepronte, përgjegjësia historike e krimeve nuk mund të anashkalohet për asnjë arsye, nuk ka alibi të krimeve ndaj popujve, as duke na thënë se kanë qenë ca vezirë e ca pashallarë me origjinë shqiptare e kjo të na konsiderohet bashkëpunim. Kështu thonë vetëm armiqtë e Shqipërisë, apo ndonjë qe është i ndërgjegjshëm se nuk ka gjak shqiptar në damar por gjak arab-turk, se të jemi të qartë, Turqia ka sjellë jo pak muhaxhirë në këto troje. Lexoni Faik Konicën për këtë. Vezirët nuk kanë shkuar si përfaqësues të shqiptarëve në Stamboll , madje edhe kanë harruar fare se nga kanë qenë, kanë qenë ushtarë të bindur të Turqisë dhe përfaqësojnë Turqinë e jo Shqipërinë në asnjë rrethanë. Se sa e deshën Turqit Shqipërinë e shqiptarët lexoni për masakrën e Monastirit më 26 gusht 1830, 185 vjet më parë, ku u vranë 500 krerë të Shqipërisë së jugut të thirrur ne festë e në besë, “besë sulltanësh” që kullojnë veç gjak. Pasi i vranë në të pa besë pra, u prenë kokat të cilat u dërguan në Stamboll ti shihte Sulltani dhe trupat i lanë në shesh të hapur për ti shqyer qentë. Këta janë pushtuesit me të cilët ne paskemi bashkë qeverisur perandorinë siç thotë një historian tashmë i rrjedhur sepse edhe në kohë të diktaturës bëri një libër duke e bërë Haxhi Qamil, turkoshakun që kërkonte të sillte sërish babë Sulltanin, një hero. Ndaj ju që ndjeheni më turq se turqit, mos u përpiqni të thoni gjëra që nuk guxojnë ti thonë as vetë turqit safi e jo më turq të sajuar si puna juaj. Gjenocidi turk mbi shqiptarët është një e vërtetë historike e pamohueshme. Shkatërrimet që ka bërë Turqia në Shqipëri nuk i ka bërë mbi asnjë popull tjetër në Evropë aq mizorisht, po krejt ngjashëm me Armenët 1909-1918. Gjenocidi më i madh që njihet në Evropë është shfarosja e shqiptarëve prej turqve pas vdekjes se Skënderbeut shekulli XV dhe ky gjenocid duhet të njihet botërisht dhe të dënohet. Është e nevojshme të sqarojmë edhe disa lojë fjalësh që bëjnë mbrojtësit e zellshëm të Turqisë duke e konsideruar se nuk ka asnjë lidhje me Turqinë historike që këta e mbiquajnë osmane. Vetë turqit në të gjitha analet e veta thonë Perandoria Turke, dhe Europa po ashtu e cilësonte. Myslimanët shqiptarë, Stambolli i konsideronte turq dhe jo osmanë…. Varianti me perandori osmane doli si një alibi për të heq qafe përgjegjësinë historike të krimeve të përbindshme, se gjoja i kanë bërë osmanet dhe nuk i kanë bërë turqit. Alibi mjerane. Veç të lexoni krimet e përbindshme turke mbi shqiptaret. Jo vetëm ne vrasjet e përditshme por vetë Sulltani kishte ndërmarrë dy fushata të mëdha për shfarosjen e “racës së keqe të shqiptarëve” kur njerëz me të pistë se hordhitë e Anadollit nuk kish parë historia e Evropës. Në këto fushata vranë çfarë gjetën, gratë e fëmijët i dërguan në Stamboll si robër, një e pesta e femrave i dërgohej Sulltanit mizor ndërsa katër të pestat i merrnin ushtarët dhe i përdhunonin. Vetë historiani turq përshkruan se si e shkretuan qytetet shqiptare pas dorëzimit dhe si i vranë të gjithë shqiptarët qe arrinin ti kapnin. Shqipëria u kthye ne një thertore. Historianet turq i pohonin vetë ato masakra dhe shkruanin se shqiptarët, vajza e djem ishin të bukur si yje. Pra sot nuk kemi asnjë dokument asnjë artefakt nga kohë e Gjergj Kastriotit sepse turqit shkretuan gjithçka, madje mbasi e nëpër qytete nuk mbeti asnjë shqiptar i gjallë, shkruajnë kronikanët, prunë popullsi myslimane nga Anadolli. Ndaj na dalin aty këtu ca kopilë Anadolli që i dhunojnë edhe shtatoret e Gjergj Kastriotit dhe Nënë Terezës në Tiranë e Mitrovicë. Është krejt e arsyeshme të mendohet se, siç përshkruajnë kronikanët e asaj kohe, këta marrokë-harrokë janë pjella të hordhive pushtuese dhe nuk e ndjejnë veten aspak shqiptar. Tani se si në Kosovë shkojnë e i bëjnë lutje për shpirtin katrani të zi si Sulltan Murati, këtë veç mendjet e mykura të njerëzve të ngecur në errësirën mesjetare mund ta dinë. Po le të lexojmë dëshmitë historike: “Për të pafetë meshkuj të rritur u dha urdhri që ti jepeshin belikut. Për këtë arsye në çdo qendër kalimi sillnin kolona robërish të lidhur me zinxhirë, i kalonin para padishahut ngadhënjimtar dhe aty të rinjtë dhe pleqtë i kaluan në shpatë dhe i copëtuan. Pati raste kur ranë në shpatë tremijë, katërmijë, dhe shtatëmijë të pafe. Luginat e thella për shkak të kufomave morën pamjen e kodrave. Gjaku rridhte në fushat e gjëra si lumi Amur-Darja”. Këtë histori e ka shkruar Tursun Beu (“Lufta shqiptaro-turke në shekullin XV”, Burime Osmane faqe 100-101 . Ai ishte historian i Sulltanit Mehmetit II, i cili ishte pjesëmarrës gjatë pushtimit të Shqipërisë. Kronikani Kemal Pashë-Zade shkruan, se: “Me urdhër të Padishahut u vra pa mëshirë, cilido që u zu gjallë, vendi u plaçkit tmerrësisht, gratë dhe fëmijët u morën robër. Dhe vazhdon me vargje: I theri të panënshtruarit e atyre kryengritjeve, ua bëri ushqim ujqërve dhe shpezëve kufomat e tyre, s’mbeti grua e fëmijë, të gjithë u bënë robër.” po aty f.194. Kevami, shkronjës i Sulltan Mehmetit te II dhe Bajazitit të II shkroi rreth vitit 1489, mjaft të dhëna që përputhen edhe me ato çfarë shkruante edhe Marin Barleti. “Disa mijëra të pafe i gjuajtën, i kapën dhe i prunë përpara sulltanit të botës. Padishahu i botës , disave prej tyre ua preu kokat, ndërsa disa të tjerë i cau në dysh. . të gjithë të tjerët urdhëroi dhe i shkuan në shpatë para tij. Po aty f.112 Kronisti bizantin i kalif Fatihut, Kritobuli nga Imbrosi, që e vëzhgoi së afërmi këtë luftë, thotë, se: “Shqiptarët preferonin më mirë vdekjen, se sa të binin në duart e turqve. Disa Ilirianë, duke parë se ndiqeshin nga turqit dhe pasi nuk gjetën asnjë vend për t’u strehuar, u hodhën poshtë që nga shkëmbinjtë, në hapësirën e përrenjve dhe u vranë.” I zemëruar për disfatën, kalifi Fatih u largua nga Kruja. Gjatë rrugës prej Elbasanit në Dibër, ai rrethon qytetin e Çidhnës, afër Drinit, ku janë strehuar rreth 20.000 gra, pleq e fëmijë, të larguar nga krahinat fushore për t’i shpëtuar masakrave islamike. Nën thirrjet “Vdekje shqiptarëve!” dhe “Allahu Akbar!” osmano-islamikët sulmojnë qytetin. Pasi e pushtojnë atë, kalifi islamik Fatihu i masakron të gjithë barbarisht ” Vetëm në këtë qytet humbën 20.000 mijë shpirtra të pafajshëm. Shkodër. Viti 1478. Kështjella e Shkodrës rrethohet nga ushtritë osmane. Turqit sulmojnë pareshtur por mbrojtësit nuk dorëzohen dhe i zmbrapsin me sukses sulmet e barbarëve. Sulltan Mehmet Fatihu që e drejtonte vetë fushatën, vendos zbatimin e një tjetër taktike për të terrorizuar mbrojtësit e qytetit. Ai sulmon dhe pushton kështjellat Zhabjakut, Drishtit. Pasi i rrafshon ato, banorët e marrë robër i sjell përpara mureve të Shkodrës. Disa mijëra gra, burra, pleq e fëmijë masakrohen në mënyrën më mizore pranë mureve të kështjellës. Me këto skena makabre, Sulltan Mehmet Fatihu, ka si qëllim të ligështojë mbrojtësit e kështjellës, dhe t’i detyrojë ato të dorëzohen. Kjo taktikë dështon. Kështjellarët e Shkodrës nuk epeshin. Më vonë qyteti dorëzohet sipas një traktati midis Venedikut dhe sulltanit. Banorët e qytetit largohen drejt Italisë, dhe në vend të tyre sulltani e popullon qytetin me turko-arabë të ardhur nga Anadolli, Afrika Veriore dhe Azia Qendrore. Në përshkrimin e skenave makabër që bënë turqit në Lezhë e Shëngjin kronisti turk Idriz Bitlisi shkruan rreth vitit 1502 “Kokat e këtyre keqbërësve, të prera që në zverk nga shpatat dhe që ishin si pjeprit e kopshtit të sheshit të luftës, notonin në sipërfaqen e ujit si kunguj. Trupat e tyre të brishtë lëviznin si flluska uji dhe sa herë që dallga i prekte si një shpatë…” Muhamet Muhjiu shkruan rreth vitit 1478 në pushtimin e Krujës: “Ah botë plot vuajtje dhe rënkime! Vaj! Thirrjet që nga krahërorët e tyre të dërrmuar arritën deri tek tavani i Saturnit. Gjithsejtë rreth pesëmijë të pafe, që ishte secili një djall nafthëdhës dhe vetëtimlëshues, u bënë kështu pre e shpatës së mprehtë dhe qoke e shigjetës goditëse. Kafkat e këtyre do të jenë për shumë vjet ushqim për shpezët e këtyre viseve. Në këtë mënyrë u arrit fitorja; thyerja e të pafeve dhe shfarosja e armiqve. Turma e luftëtarëve u kënaq dhe u gëzua me plaçkë të shumëllojshme dhe të panumërt. Ata që mbetën nga armiku, gratë dhe fëmijët, i vunë në pranga poshtëruese të robërimit dhe i lidhen me zinxhirët e mjerimit. Pastaj do të fillojë shkatërrimi i kishave, ndërtimi i medreseve, ndalimi i kambanave dhe prishja e ligjeve…” Tërë këto travaje i ka hequr populli ynë. Ishim trashëgimtarët e Ilirëve, me troje që nga Danubi e deri pranë brigjeve të Peloponezit, historia u tregua e ashpër, kaluan shumë pushtues njeri me i egër se tjetri në këto troje. Aq shumë e mizorisht na vranë për të na shfarosur, sa popullsia erdhi gjithnjë duke u rrudhur e duke u zhdukur deri sa mbetëm në një pëllëmbë tokë në brigjet e Adriatikut. Këto janë të vërteta që nuk mund ti harrojmë. Konjukturat e sotme, marrëdhëniet e mira dhe paqësore, dëshira për mirëkuptim me të tjerët, qofshin dhe partnerë strategjikë, nuk duhet të na pengojë apo ndalojë që ta shkruajmë historinë ashtu siç ka ndodhur, se në fund të fundit është histori, është dinjitet dhe identitet, është mësim për të mbijetuar si komb dhe për të fituar atë çfarë e kemi humbur në histori, bashkimin kombëtar. Më poshtë po sjellim një kronologji ngjarjesh gjatë viteve 1385-1912 të rezistencës shqiptare kundër pushtuesve turq nga libri “Studime dhe tekste historike” i albanologut të shquar italian Prof. At Zef Valentini, Plejad, Tiranë 2010, f.129-136: 1423, Shqiptarët e Moresë çohen në kryengritje kundër turqëve. 1432, kryengritja antiturke e udhëhequr nga Topi Golemi. 1434, kryengritja antiturke e udhehëqur nga Gjergj Arianiti. 1443-1468, epopeja e Gjergj Kastriotit në luftërat antiturke. 1481, pas vdekjes së Sulltan Mehmetit II mbarë Arbëria ngrihet në kryengritje. 1488, kryengritja e udhëhequr nga Gjon Kastrioti, djali i Gjergj Kastrioti. 1497, kryengritje antuturke me ndihmën e Venedikut. 1536, shqiptarët çohen në kryengritje të ndihmuar nga Papa, Venediku e Perandori. 1570-1571, kryengritja shqiptare kundër turqve në prag të shpërthimit të betejës së Lepantos. Ibrahim Begolli, sundimtari i Pejës çohet peshë kundra turqve. 1580, kryengritje antiturke. Shqiptarët shkojnë edhe në ndihmë të Princit Mihail të Rumanisë. 1593-1596, kryengritje të mëdha antiturke në Shqipëri. 1596, kryengritja antiturke e himariotëve. 1611-1624, Kelmendasit ngrihen në kryengritje antiturke. 1668, kryengritje e madhe antiturke në Kosovë. 1699, Ulqini, Tivari e Kelmendi çohen në luftë kundra turqve. Shekulli XVIII, Shqipëria është një vatër kryengritjesh të pandërprera 1737, ushtria austriake hyn në Kosovë, popullsia shqiptare çohet në luftë kundra turqve. 1740-1830, kryengritje të pandërprera antiturke nga shqiptarët. 1786, Mahmut Bushatlliu thyen ushtrinë turke të nisur kundër tij. 1833, kryengritje në Shqipërinë e Jugut dhe të Veriut kundra reformave të Tanzimatit. 1835-1836, kryengritja e shkodranëve dhe malësorëve kundër sundimtarit turk, Osman Pasha. 1837, kryengritje antiturke në Shqipërinë e Jugut e udhëhequr nga Ali Bej Frakulla. 1839, kryengritje shqiptarëve në Prizren që e detyrojnë sundimtarin turk, Ismet Pashën të largohet. 1843, kryengritje shqiptare në Shkup, Prishtinë e Tetovë. 1845, kryengritje shqiptare në Gjakovë. 1846, kryengritje në Shqipërinë e Jugut, sidomos në Berat e Gjirokastër. 1849, kryengritja antiturke e malësorëve. 1852, Malësorët çohen përsëri në kryengritje. 1864, Banorët e Gjakovës çohen peshë kundër reformave të shpalluna nga Sulltani. 1870, Një Batalion elite me shqiptarë në krah të Caresësh Ruse, kundër Perandorisë Osmane. 1874, kryengritja e Kurveleshit, Labërisë dhe Çamërisë. 1875, Dibra çohet peshë e rrënon kalanë turke të vendit. 1893, kryengritje e shqiptarëve kundër turqve. 1903, Gjakova çohet peshë kundra turqve. Vrasja e konsullit rus në Mitrovicë. 1904, lëvizje për pavarësi në Shqipërinë e Jugut. 1909, kryengritja kundër turqve të rinj. 1911, kryengritja e malësorëve në Shqipërinë e Veriut. 1912, kryengritja e Përgjithshme në Kosovë.


Marë nga Gazeta:  Shqiperiaebashkuar.al

Read More