27/06/2013

Gjergji Qirijazi (1865-1912)

Sikundër i vëllai, edhe Gjergji hyri shumë herët në lëvizjen patriotike të Rilindjes. Ai dha kontribut të cmuar në mbajtjen hapur e në veprim të Shkollës së Vashave në Korcë, pas vdekjes së Gjerasimit.
Gjergji u shqua në fushën publicistike, duke botuar mjaft artikuj me Kryefjalë Shqipërinë dhe të ardhmen e saj, në organe të ndryshme të shtypit shqiptar të kohës.
Gjergji ishte ndër iniciatorët në  krjimin e Klubit Kuturor Shqiptar të Manastirit me emrin “Bashkimi” më 1908.Në fillim kreu detyrën e sekretarit të këtij Klubi e më pas atë të N/Kryetarit.
Gjergji Qiriazi Luajti rol kryesor në organizimin dhe zhvillimin me sukses të Kongresit të Manastirit më 1908 dhe në Komisionin që hartoi Alfabetin e Gjuhës së shkruar Shqipe.
Ai përfaqësonte krahun e armatosur në këtë Klub së bashku me Bajo Topullin dhe shumë shpejt u krijua ceta e parë komite,e Cerciz Topullit.Daljen e parë e saj si e tillë shënohet në malësinë e Kolonjës, në Llokaf dhe në Starje të Kolonjës.
Gjergj Qiriazi dha kontribute me vlerë në hartimin e teksteve shkollore për shkollat që ishin celur e ato që do të  shtoheshin më tej.
Gjergji Qiriazi është autor i të parit tekst të fizikës në gjuhën shqipe, botuar në Bukuresht më 1899 dhe që përmbante edhe të dhënat më të fundit në këtë shkencë.

Gjerasim Qirjazi (1861-1894)

             

            Gjerasimi përfundoi shkollën fillore dhe gjimnazin grek në Manastir me rezultate të larta.
Në vitin 1882 përfundoi Kolegjin Amarikan të Samokovit në Bullgari.
Në Lëvizjen patriotike shqiptare u angazhua herët dhe për ta lehtësuar veprimtarinë e tij në dobi të atdheut, pranoi ofertën për të drejtuar Shoqërinë Biblike Angleze në Shqipëri e Maqedoni.
Më 1885 Gjerasimi hapi në Manastir një shkollë shqipe. I ndihmuar edhe nga i tij-Gjergji dhe e motra-Sevastia, përktheu copa letrare, krijoi edhe vetë të tilla, përshtati mjaft tekste mësimi, të cilat u përdorën në këtë shkollë.
Për t’u ardhur në ndihmë shkollave shqipe harton tekstin “Gramatika e gjuhës shqipe”.
Bashkë me motrat e tij,Parashqevinë dhe Sevastinë-bënë të gjitha hapat konkrete për të arsimuar edhe femrën shqiptare.Pas përgatitjeve, hapën në Korcë Shkollën Shqipe për Vashat më 1891.
Për të siguruar vazhdimësi të shkollës, ai krijoi po në Korcë shoqërinë  “Vëllazërimi”
Vdiq në moshë të re, në kulmin e energjive krijuese dhe të kontributit për Rilindjen e Shqipërisë.
Megjithëse lëngonte në shtrat,para se të vdiste, ai i la së motrës, Sevastisë, këtë amanet:
“…Mos harro që je shqiptare.Ti ke patur fatin të jesh e vetmja që morre arsim të lartë, por gratë e tjera të vëndit tënd, motrat e tua, janë të pamësuara.Është detyra jote të punosh e të mundohesh që të bëhen edhe ato të mësuara…”
Shkrimet e tij letrare e patriotike, vëllai i tij Gjergji, i botoi me titullin “Krisomathia” (1902 dhe 1907), të cilat u përdorën në shkollat shqiptare të Rilindjes dhe të pas Pavarësisë, si lëndë mësimore për edukimin.
Gjerasimi ushtroi veprimtari të gjërë arsimore e pedagogjike. Ai punoi jo vetëm si mësues, por edhe përpunoi në një farë mënyre një sistem te vet pedagogjik.

Parashqevi Dhimitër Qirjazi (1887-1971)


Parashqevi Qiriazi lindi në vitin 1887 në fshatin Peras të Kolonjës.


Parashqevia ndoqi të njëjtën rrugë, sikundër vëllezrit dhe motra e saj.Gjatë gjithë jetës së saj kreu aktivitet të gjërë dhe energjik për një atdhe të lirë e të pavaru,e vecanërisht të arsimimit të gruas shqiptare.
Parashqevi Qiriazi ndoqi studimet në “UlminsCollege”të Stambollit, të cilat i përfundoi më 1904, me rezultate të larta. U kthye në atdheun e vet me dëshirën dhe vullnetin për t’i shërbyer, posacërsht në fushën e mësuesisë. Shërbeu me devotshmëri dhe me dashuri në Shkollën e Vashave në Korcë, sikundër dhe e motra e saj,Sevastia.
Me përfundimin e studimeve të larta universitare  Parashqevi Qiriazi u kthye në Shqipëri për të punuar si mësuese në shkollën e vashave në Korçë së bashku me motrën e saj Sevastinë dhe kunatin Kristo Dako.
1909 ajo botoi një abetare për shkollat fillore. Në historinë e arsimit shqiptar,ajo është e para grua që harton e boton tekste shkollore, në vitin 1909 boton tekstin “Abetare për shkollat e para”.
Më pas organizoi arsimin për të vegjël, shkolla mbrëmjeje në Shqipërinë jugore dhe ndihmoi për të vënë bazat e një sistemi bibliotekar.
Në muajin Tetor të vitit 1908 Parashqevia   mori pjesë active në Kongresin e Manastirit.
Parashqevia ndihmoi për themelimin e shoqatës “Ylli i mëngjesit” më 1909, në SHBA.
Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës Parashqevia botoi periodikun e ilustruar “Ylli i mëngjesit” , që doli në Boston nga viti 1917 deri në vitin 1920.
Parashqevi Qiriazi morri pjesë edhe në Konferencën e Paqes në Paris më 1919 si përfaqësuese e delegacionit të bashkësisë shqiptaro-amerikane. Parashqevia ndoshta ishte ndër të vetmet gra në këtë konferencë dhe pati nje veprimtari shume të madhe me delegacionet e vendeve të tjera me të cilët komunikonte me gjuhën e tyre amëtare.
Parashqevi Qiriazi ishte një nga themelueset dhe mesueset e institutit “Kirias”.
Ne vitin 1910 ishte  drejtore e shkollës së vashave ne Korçë.
Parashqevi Qiriazi është autore e himnit të alfabetit shqip “Sot eshte dita shqipëtarë të përpiqemi…”.
1915 ajo u bë drejtuese e shoqatës “Miqtë e Shqipërisë së lirë” në Amerikë.
Gjatë vitit 1926 punoi si drejtore e institutit të vashave “Kirias”.
Vepra e saj patriotike dhe si rilindëse e shquar e arsimit shqipëtar u shojt në vitin 1971. Fatkeqësisht regjimi komunist asnjëherë në vietet pas clirimit nuk e ka vlerësuar sa dhe si duhet vepren dhe figurën e saj.

Sevasti Dhimitër Qirjazi (Dako) (1871-1949)



Sevasti Qiriazi lindi në fshatin Peras të Kolonjës në vitin 1871. Më pas familja Qiriazi emigroi në Maqedoni  dhe u vendos në fshatin Magarovë dhe më pas në Tërnovo afër Manastirit.


Dhimitri, babai i dy vëllezërve dhe dy motrave Qiriazi, ishte njeri i urtë, i matur dhe i ditur. Ai bëri përpjekje për edukimin dhe arsimimin e fëmijve të vet, katër prej të cilëve, Gjergji Qiriazi, Gjerasim Qiriazi, Sevasti Qiriazi dhe Parashqevi Qiriazi, me punën dhe kontributin e tyre, i dhanë shumë vlera Rilindjes Kombëtare dhe vecanërisht Arsimit Kombëtar Shqiptar.
Në shtëpinë e tij gjëndeshin edhe mjaft libra shqip, midis tyre “Evëtori” i Veqilharxhit, ”Bleta Shqiptare” e Thimi Mitkos e shumë të tjerë, mes të cilëve edhe libra fetarë të kthyera në shqip nga Kristiforidhi. Ai bëri përpjekje për të future në shkollë mësimin e shqipes dhe në Kishë libri i Ungjillit të lexohej në shqip. Në këtë familje patriiotike dhe me këto vepra vepra u rrit dhe u edukua Sevastia, Parashqevia , Gjergji dhe Gjeraasimi.
Të katër fëmijët e tij u arsimuan në shkollat e asaj kohe ku mësimi zhvillohej greqisht dhe anglisht,  por duke qënë të edukuar e formuar në një mjedis familjar të shëndoshë patriotik, me dashurinë për atdheun e shumëvuajtur e të robëruar, ata ia kushtuan jetën e veprimtarinë e tyre cështjes kombëtare dhe arsimit shqiptar.
Gjerasim Qiriazi, vëllai i madh, i dha mundësi motërs së tij Sevastisë që të studionte në kolegjin me emër RobertCollegenë Konstantinopojë.  Ajo qe e para grua shqiptare që studioi në këtë institucion amerikan, të cilin e kreu në qershor 1891.
Pas përfundimit të studimeve, me t’u kthyer në Shqipëri bashkë me të vëllanë morrën pjesë në themelimin, ngritjen dhe organizimin e shkollës së parë të vashave në qytetin e Korçës në vitin 1891. Kjo shkollë për më shuimë se 40 vjet luajti një rol shumë të madh dhe aktiv në arsimimin dhe emancipimin e femrës shqipëtare, në kushtet e pushtimit ottoman. Sevasti Qiriazi ishte mësuese në shkollën e parë të vajzave dhe më pas mësuese në Insitutin “Kirias”.
Seavsti Qiriazi (Dako) morri pjesë aktive edhe në Kongresin e Manastirit, 1908,  në të cilin u themelua alfabeti shqipëtar me gërma latine, të cilin ne e përdorim edhe sot. Ajo në këtë periudhë u morr kryesisht edhe me përgatitjen e teksteve shkollore.
Më 1909 ajo morri pjesë në Kongresin e Elbasanit për arsimin.u zgjodh anëtare e Komisionit për shqyrtimin e teksteve shkollore, e ngritur nga shoqëria “Përparimi”.
Sevasti Qiriazi (Dako) ka botuar një gramatikë për shkollat fillore (Manastir 1912) dhe ka redaktuar një radhë tekstesh historie. Me të shoqin, publicistin, gazetarin dhe shkrimtarin Kristo Anastas Dako dhe me të motrën Parashqevi Qiriazi ajo vajti në Rumani e prej andej emigroi në Shtetet e Bashkuara, ku bashkëpunoi në botimin e revistës së përdyjavshmen “Ylli i Mëngjesit”.
Sevastia hyn fuqishëm në fushën e hartimit e botimit të teksteve shkollore,si “Gramatika elementare për shkollat fillore’, ”Shkronjëtore e gjuhës shqipe”. Pas këtyre botimeve, Sevastia përgatiti për botim serinë e teksteve shkollore të historisë – për lashtësinë,mesjetën dhe kohën e re e të sotme.
Sevasti Qiriazi ishte nje luftëtare e vendosur për arsimin kombëtar për emancipimin e vërtetë të femrës dhe të rolit të tyre në jetën shoqërore të kombit.

Kristo Anastas Dako (1876 – 1941)



Kristo Anastas Dako lindi në qytetin e Korçës në vitin 1876.

Mësimet e para i përfundoi në qytetin e Korçës dhe më pas pasi familja emigroi në Rumani, Bukuresht, ai vazhdoi dhe përfundoi mesimet në shkollën e mesme.
Studimet e larta universitare i kreu po në Bukuresht të Rumanisë për matematikë. Më vonë,  pasi emigrio në SHBA, ai  i përfundoi studimet universitare edhe për filozofi.
Kristo Dako ka aktivitet të gjërë patriotik, si brenda ashtu edhe jashtë atdheut. Ai ka qënë anëtar dhe drejtues i disa shoqatave dhe klubeve patriotike të rëndësishme të kohës si:
  • Shoqata  “Shpresa”
  • Shoqata  “Dituria”
  • Shoqata  “Djalëria Shqiptare”
  • Klubi      “Bashkimi”
  • Klubi      “Vëllazeria”
  • Klubi      “Dielli i Shqipërise”
Kristo Dako ka qënë pjesëmarrës në Konferencën e Paqes nëParis. Ai u shqua për kontributin e tij në mbrojtje të të drejtave të shqipëtareve dhe luftoi me përkushtim kundër copëtimit të Shqipërisë.
Kristo Dako është takuar dy herë kokë më kokë me Presidentin e SHBA, Willson. Në këto takime ai është shprehur drejtpërsëdrejti në mbrojtje të kufijve të Shqipërisë duke qënë kundër synimeve grabiqare të vendeve fqinjë. Ai ka kërkuar mbështetjen e shtetit më të fuqishëm të asaj kohe, Amerikës, dhe presidentit të saj Willson, në mbrojtje të ineresave kombetare dhe teritoriale të Shqipërisë.
Kristo Dako njihet si publiçist i shquar dhe ka botuar në revistat më prestigjoze të vendit të asaj kohe si:
  • “Ylli i mëngjesit”
  • “Albania”
  • “Dielli”
Kristo Dako ka botuar shkrime edhe në shtypin e huaj të kohës si:
  • “The Orient”
  • “The Times”, etj.
Kristo Dako ka botuar disa libra të tillë si:
  • “Cilët janë shqiptarët”
  • “Shqipëria, çelesi i Lindjes se Afërme”
  • “Shënime nga Jeta dhe vepra e N.M. tij, Zogut I, Mbret i Shqiptarëve”,
  • Tekstin shkollor “Mësimet e para të Gjeometrisë elementare” etj.
Kristo Dako është një ndër themeluesit, administrator dhe mesues i Institutit Femëror te Vajzave “Kirias” (Qiriazi),  në qytetin e Korces dhe me pas në Tiranë, Kodër Kamëz. Ai ishte bashkeshorti i dhe bashkëpunëtori më i ngushtë i Sevasti Qiriazit (Dakos) dhe Parashqevi Qiriazit, në veprimtarinë e tyre fisnike të arsimimit dhe emancipimit të femrës shqipëtare.
Në vitin 1910 u caktua drejtor i Normales se Elbasanit. Kristo Dakua ka qënë edhe Ministër i arsimit në qeverinë e Mbretit  Zogut.
Për aktivitetin e tij të shquar patriotik dhe si rilindas i gjuhës dhe arsimit shqip Kristo Dako radhitet dhe zë një vend nderi ndër emrat më të shquar të patriotëve më aktivë në Evropë dhe në botë të kohës së tij, si Faik Konica, Fan Noli, Luigj Gurakuqi, etj.
Kristo Dakua dhe Sevasti Qiriazi(Dako) patën dy fëmijë Gjergjin dhe  Aleksanderin. Me shkollimin e tyre, njëri mjek dhe tjetri inxhinjer mekanik, ata ishin intelektualë të shquar të kohës. Por fatkeqësisht u tyrajtuan keq nga regjimi komunist duke i burgosur.
Veprimtaria e Kristo Dakos shuhet me vdekjen e tij në vitin 1941. Sistemi komunist, tërë veprimtarinë e Kristo Dakos, e la në harresë për 50 vjet.
Sot ka ardhur koha që vepra e Kristo Dakos të vlerësohet dhe të bëhët e ditur për të gjithë shqipëtarët dhe njëkkohësisht të ndreqet padrejtësia që ka rënduar mbi të dhe familjen Dako.

19/06/2013

Video & muzikë

VLC
Ssitemi Punues: Linux , Machintosh, Windows
VLC Media PlayerVlc , është një nga players më të njohur, me kod të hapur (open source), i cili mund të riprodhojë të pothuajse të gjitha formatet video&muzike, pa qënë nevoja të instalojmë programet të tjera shtesë.
Faqja Zyrtare:http://www.videolan.org/
DOWNLOAD: Shkarkojeni KËTU

CD&DVD

Ashampoo Burning Studio 6 Free

Sistemi Punues: Windows
Ashampoo Burning Studio 6 FreeAshampoo Burning Studio 6 Free, është suita falas e shoqërisë së njohur Ashampoo. Ky program është një program i lehtë dhe shumë i shpejtë i cili ka shumë  nga karakteristikat e programeve Tregëtare të Shoqërisë Ashampoo, me këtë program mund të bëni inçizim ose kopjim CD&DVD,por edhe Blu-Ray Disk,por jo vetëm kaq ju mund të ktheni një CD muzike në formatin MP3,WAY dhe WMA ,gjithashtu mund të krijoni një CD të cilësisë së lartë,mund të krijoni Video DVD (VCD/S-VCD) gjithashtu mundësohet dhe krijimi dhe inçizimi e formatit image (ISO,BIN/CUE) etj,etj
FaqjaZyrtare: https://www.ashampoo.com/en/usd
DOWNLOAD: Shkarkojeni KËTU

CDBurnerXP

Programi Punues: Windows
CDBurnerXP Ky program mbështet inçizimin e të dhënave në CD-R, CD-RW, DVD-R, DVD-RW, DVD+R, DVD+RW, Blu-ray Disk dhe HD DVD, gjithashtu mbështet inçizimin e të dhënave të zërit në formatet (WAV, MP3, MP2, FLAC, Windows Media Audio, AIFF, BWF (Broadcast WAV), and Ogg Vorbis) në format Red Book.,gjithashtu mund të krijojë të dhëna në formatin ISO dhë  Bootable data disc. Është një program i thjeshtë për tu punuar dhe shumë i lehtë, megjithëse është mjaft program i vjetër vazhdon të qëndrojë në krye të listës.
Faqja Zyrtare: http://cdburnerxp.se/
DOWNLOAD: Shkarkojeni KËTU

18/06/2013

Video & Muzikë

AIMP

Sistemi Punues: Windows

  AIMP    Program riprodhimi muzike Falas, i cili punon ne ambient microsoft windows   program i cili mbështet një numër të madh formatesh. Është krijuar nga Programatizuesi Rus Artem Izmaylov.

Faqja Zyrtare: http://www.aimp.ru
DOWNLOAD : Shkarkojeni Këtu

ALLPlayer
SISTEMI PUNUES : Windows
ALLPlayerFreeware media player nga Polonia me mundësi riprodhimi të të gjithave formats zëri dhe video. Ka gjithashtu mundësinë e LiveUpdate në qoftë se nuk keni codec-in e duhur.

 Faqja Zyrtare:   http://www.allplayer.org
DOWNLOAD: Shkarkojeni  Këtu

Winamp

SISTEMI PUNUES: Windows, Machintosh, Linux
Winamp Nj; nga programet më të vjetër të llojit të tij (1997) Por edhe nga më të mirët për riprodhimin e formateve Video & Muzikë ndoshta dhe më i miri.

Faqja Zyrtare: http://www.winamp.com

Download; Shkarkojeni KËTU

17/06/2013

Thimi Mitko


Thimi Mitko, (1820 - 22 mars 1890) ishte RILINDAS dhe FOLKLORIST SHQIPTAR

Mitko ka lindur në Korçë,ku edhe ndoqi shkollën lokale në gjuhën Greke. Xhaxhai i tij, Peti Mitko, kishte qenë një nga udhëheqësit e të quajtura ''Kryengritjet e Mëdha Fshatare''  në Korçë, dhe të Tepelenës kundër legjislacionit turk Tanzimat. Të dy lënë Shqipërinë në 1850, duke shkuar fillimisht në Athinë,  pastaj në Plovdiv{Bullgari) dhe së fundi në Vjenë, Austri, ku Thimi Mitko ka punuar si rrobaqepës. Në 1866, ai emigroi në Egjipt, duke i  kushtuar veten  Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, atje ai arriti  dhe ngritjen e një biznesi të suksesshëm tregtar në Beni Suef ku vdiq më 1890.
Thimi Mitko ka mbledhur materiale të Folklorit Shqiptar prej 1866. Ai kishte korrespodence me Jeronim De Radën, Demetrio Camarda, Dora d'Istria, Jan Urban Jarník, Konstandin Kristoforidhin, dhe Gustav Meyer, duke i siguruar Camardas me këngë folklorike, gjëza dhe tregime për koleksionin  e këtij të fundit. Koleksioni i Thimi Mitkos ishtei përbërë nga Këngë Popullore, Tregime dhe thëniet popullore  të Folklorit Shqiptar, së Shqipërisë te Jugut,Koleksion i cili u botua në gazetën Shqiptaro-Greke 'Alvaniki melissa' ose  në Shqip ''Bleta Shqiptare'' (Bee shqiptare)e cila botoheshe në Aleksandri, Egjipt në 1878.
 Sipas Mitkos, koleksioni kishte si qëllim të zhvillonte njohuritë e komunitetit Shqiptar të Egjiptit mbi Zakonet-Traditat-Folklorin dhe Këngët Shqiptare. Vepra e Thimi Mitkos u rishkruajt më vonë nga Gjergj Pekmezi në Vjenë në 1924 nën titullin Bleta shqypëtare e Thimi Mitkos.
Thimi Mitko ishte edhe autor i artikujve të shumtë të revistave evropiane në mbështetje të Çështjes Shqiptare.

Andon Çako(Zako) Çajupi


Emri i tij i vërtetë është Andon Çako, nuk dihet për ç’arsye ai përdori edhe formën Zako. Emri letrar Çajupi është emri i një mali të vendlindjes, mallin dhe kujtimin e së cilës e nguliti dhe e përjetësoi në pseudonimin e tij. Lindi në Sheper të Zagorisë më 27 mars 1866. Mësimet e para i mori në vendlindje ku kreu dhe një shkollë gjysëm të mesme greke. Po shkolla më e madhe e vendlindjes ishte shkolla e fshatarit, e njohjes së jetës dhe të shpirtit të popullit, të gëzimeve dhe të brengave të bashkëfshatarëve të tij. Rol të madh në formimin e tij ka luajtur sidomos gjyshi nga e ëma, i cili e futi në botën magjepëse të përrallave, të legjendave e të këngëve popullore, prej së cilës poeti i ardhshëm nuk do të ndahej më kurrë. I ati i Çajupit, Harito Çakua, ishte kurbetçi në Misir, ku qe aktivizuar në lëvizjen atdhetare. Ai e tërhoqi të birin nga fshati për të vazhduar studimet. Andoni ishte vetëm 15 vjeç, kur la shoqërinë për të ndjekurnjë kolegj francez në Aleksandri, duke marrë me vete mallin e së ëmës Zoicës, dhe të gurëve e maleve të Zagorisë. Në kolegj mori një kulturë të mirë dhe u dallua ndër të parët midis shumë nxënësve të kësaj shkolle që vinin nga vende të ndryshme të Mesdheut. Me këtë kulturë ai i kishte të hapura dyert e universitetit, të cilin e ndoqi në vitet 1887-1893 në Gjenevë, ku studjoi për drejtësi. Këtu u njoh me një vajzë vendase Evgjeninë, e cila e bëri të lumtur po dhe fatkeq, sepse i vdiq pas një vit martese, duke lënë jetim të birin e porsalindur, Stefanin. Kjo humbje e tronidi thellë poetin dhe i la vragë të thellë.
Ajo u bë shkak që, pas dhjetë vjetësh, të shkruante elegjinë “Vaje”, një nga elegjitë më të bukura dhe më prekëse të poezisë sonë.
Më 1883 me dokumentin e drejtësisë në xhep dhe me djalin në krahë u kthye në Misir dhe u vendos në Kajro, ku nisi të ushtronte profesionin e avokatit. Po prej këtij profesioni hoqi dorë shpejt. Shkak u bë një konflikt me autoritetet e vendit gjatë një proçesi gjyqësor ku avokati i ri mbrojti të drejtën dhe nuk u lëshoi pe pushtetmbajtësve. Jetoi me pasurinë që i kishte lënë i ati, dhe iu kushtua tërësisht çështjes atdhetare dhe krijimtarisë letrare.
Çajupi gjeti në Misir një lëvizje patriotike të zhvilluar. Shqiptarët e ngulimeve të Egjiptit kishin organizuar një shoqëri atdhetare e kulturore dhe mbanin lidhje sidomos me “Shoqërinë e Stambollit”. Por këtë lëvizje u munduan ta kthenin në anën e tyre disa rrethe grekomanësh, të cilët intrigoni kundër patriotëve të vërtetë dhe kundër Çajupit. Ai u bë shpirti dhe figura më e njohur e kolonisë patriotike të Misirit, Çajupi mbrojti interesat e shqipërisë dhe të popullit shqiptar, demaskoi synimet e xhonturqve, të grekomanëve dhe të gjithë armiqve të tjerë të çështjes së kombëtare.
Emri i tij nisi të njihej në rrethet e atdhetarëve që në fund të shekullit, kur botoi më 1898 artikullin e gjatë “Duke kërkuar një alfabet”, në të cilin spikat shqetësimi i tij për unitetin e lëvizjes kombëtare dhe kulturore, për shkrimin dhe lëvrimin e gjuhës amtare përmes një alfabeti të njësuar. Por vepra që e bëri të njohur në mbarë botën shqiptare ishte përmbledhja poetike “Baba Tomorri” (1902) ku përfshiu komedinë “katërmbëdhjetë vjeç dhëndërr”. Me këtë vepër ai u bë poeti më i njohur pas Naimit, figura që zuri vendin që mbeti bosh pas humbjes së poetit kombëtar më 1900.
Vjershat patriotike dhe luftarake të “Baba Tomorrit” frymëzuan çetat e lirisë dhe kryengritjet e mëdha që i sollën pavarësinë Shqipërisë më 1912. Këtë ngjarje poeti e priti me gëzim, u duk se iu hap udha për t’u kthyer në mëmëdhè, por, Lufta e Parë Botërore dhe trazirat e mëvonshme e shtynë larg këtë shpresë. Megjithatë ai i ndiqte nga afër ngjarjet në Shqipëri, duke mbetur gjithmonë në krah të forcave përparimtare e demokratike. Më 1919 Çajupi ishte në ballë të përpjekjeve të shqiptarëve të Misirit, për të mbrojtur të drejtat e popullit shqiptar në Konferencën e Paqes që mblidhej në Paris. Ai dënoi qeverinë e Durrësit, që ishte vegël e fuqive imperialiste, ashtu siç dënoi përpjekjet e feudalëve tradhëtarë për ta bërë Shqipërinë çiflik të tyre e për ta nxjerrë në ankand sipas interesit. Me këto qëndrime ai thelloi demokratizimin në lëvizjen mendore dhe në letërsinë shqiptare. Kjo u shpreh në frymën antifeudale të veprës së tijdhe në vendin që ai u dha problemeve shoqërore në krijimtarinë e tij letrare e publiçistike. Në këto vite Çajupi , si shumë atdhetarë të tjerë, përjetoi krizën e idealeve të bukura të Rilindjes. Në krye të punëve në Shqipërinë e pavarur, në vend të atdhetarëve të ndershëm po vinin njerëz që i binin pas interesit të tyre, pa menduar për fatet e kombit. “Në Shqipëri, -shkruan ai më 1922- një turkoman, një grekoman, një sllavoman, një intrigant, një tradhëtar, takon të bëhet … regjent, ministër, prefekt, faqe me nder dhe mbret”.
Çajupi ishte për demokracinë dhe qytetërimin, prandaj e përshëndeti Revolucionin Demokratiko-Borgjez të Qershorit të vitit 1924, frytet e të cilit nuk arriti t’i gëzonte populli shqiptar. Demokracia e pati jetën e shkurtër dhe, në vend të saj, u rikthye pushteti i feudalëve me ardhjen e A.Zogut në fuqi. Kur u mor vesh se ky do ta shpallte veten mbret, Çajupi që ishte në krye të “Shoqërisë së miqve”, të themeluar në Kajro, i drejtoi Qeverisë së Tiranës një protestë, midis të tjerave thuhej se koha e mbretërve shkoi, “kurse edhe ata që i kanë, po vështrojnë t’i përzënë”, Ky qëndrim i vendosur antimonarkist ia mbylli përfundimisht poetit rrugën për t’u kthyer në Shqipëri, që të tretej në “baltën më të ëmbël se mjalta” të mëmëdheut. Vdiq në Kajro më 11 korrik 1930. Shtypi zyrtar në Shqipëri e kaloi vdekjen e tij pothuajse në heshtje.

La në dorëshkrim pjesën më të madhe të veprave të tij, poemën “Baba Musa lakuriq”, një parodi e biblës, tragjedinë “Burri i dheut”, që u botua pas vdekjes më 1935, komedinë “Pas vdekjes” që u botua më 1937, përmbledhjen poetike “Këngë e vome”, fati i së cilës nuk dihet. Me gjallje, përveç “Baba Tomorrit” botoi Përrallat e La Fontenit (1921) përshtatur prej tij nga frengjishtja dhe “Lulet e Hindit” (1922), një tufë vjershash të letërsisë sanskrishte, nga artikujt e paktë që botoi në shtypin e kohës duhet përmendur pamfleti “Klubi i Selanikut” (1909), një nga kulmet e publiçistikës së Rilindjes. Në këtë pamflet Çajupi demaskoi demagogët e xhonturqve dhe të veglave të tyre, që kishin hyrë në lëvizjen kombëtare për interesat e ngushta të kastës së bejlerëve turkoshakë e fanatikë, të zellshëm për t’i zgjatur jetën të “sëmurit të Bosforit”, perandorisë së kalbur të sulltanëve osmanë.

Aleksandër Stavre Drenova (ASDERNI)


Aleksandër Stavre Drenova, i njohur në letërsinë tonë me pseudënimin Asdreni qe nga ata poetë krijimtaria e të cilëve u përket njëherësh dy periudhave. Poezia e tij u shkri që nga faza e fundit e Rilindjes deri në periudhën e Pavarësisë. Poeti pati një jetë të gjatë krijuese, rreth dyzet vjet.
Asdreni lindi në fshatin Drenovë të Korçës më 1872. Mësimet e para i mori në Korçë. Që në moshën trembëdhjetëvjeçare shkoi në kurbet, në Rumani, ku vazhdoi shkollën e mesme, dhe më vonë fakultetin e shkencave politike, të cilin nuk arrit ta mbaronte. Për të fituar bukën e gojës dhe për të vazhduar studimet djali i ri detyrohet të bëjë gjithfarë punësh të rënda. Që herët lidhet me lëvizjen atdhetare të shqiptarëve të Bukureshtit dhe bëhet një nga përfaqësuesit më të shquar të saj
. Në vitin 1900 filloi të botojë vjershat e tij të para në shtyp dhe të bëhet i njohur si talent i ri që premtonte. Poezia e tij e kësaj kohe ka karakter kushtrues, po poeti i ri nuk ka gjetur ende individualitetin e vet, është nën ndikimin e Naimit. Në të njëjtën kohë Asdreni botoi në shtyp artikuj me formë të përparuar demokratike dhe antifeudale. Më 1904 botoi vëllimin me poezi “Rreze dielli” që do të pritej mirë nga lexuesi dhe nga shtypi dhe do të përshëndetet nga Çajupi me fjalët entuziaste; “Tani besoj se Naim beu nuk vdiq, se vendin që la ai bosh e zure ti”.
Asdreni u bë një nga udhëheqësit e lëvizjes atdhetare ndër shqiptarët e Rumanisë. Ai çeli një shkollë shqipe në Kostancë për fëmijët e mërgimtarëve shqiptarë, pasqyroi në shkrimet e veta ngjarjet e Shqipërisë, mblodhi ndihma për kryengritësit e Kosovës, bashkpunoi me Nolin për shkëputjen e kishës shqiptare nga kisha greke, ishte sekretar i mbledhjes së Bukureshtit që e kryesonte Ismail Qemali në vjeshtë të vitit 1912 dhe ku u vendos shpallja e menjëhershme e Pavarësisë. Jo më kot pikërisht në atë vit del në dritë vëllimi i dytë me vjersha i Asdrenit “Ëndërra dhe lotë” ku shfaqet plotësis

ht talenti i tij dhe që solli një ndihmesë të shquar në letërsinë shqiptare të Rilindjes.
Më 1914 Asdreni erdhi në atdhe që të ndihmonte në forcimin e pushtetit kombëtar, po, i zhgënjyer nga turbullimet e kësaj kohe, u kthye në Rumani. Ai priti me gëzim Kongresin e Lushnjes, i bëri jehonë flakë për flakë luftës së Vlorës. Pas vitit 1924 u tërhoq nga jeta politike, duke shprehur kështu në heshtje qëndrimin e tij kundërshtues ndaj regjimit të Zogut. Në fakt në vëllimin e tij të tretë me vjersha “Psallme murgu” të botuar më 1930 gjejmë aludime për këtë qëndrim të tij. Revoltën e tij Asdreni e derdhi edhe nëpër disa vjersha të mbetura në dorëshkrime. Por zhgënjimi i tij nga realiteti shoqëror politik i frymëzoi edhe vjersha pesimiste ose vjersha të ftohta që nuk janë që nuk janë veçse ushtrime formaliste. Gjejmë kështu çaste, rënieje në krijimtarinë e tij. Me rastin e 25-vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë, Asdreni u kthye në Shqipëri, po gjeti një pritje tepër të ftohtë nga përfaqësuesit e regjimit. Poeti shkoi sërish në Rumani për të mos u kthyer më kurrë në atdhe. Vitet e fundit të jetës përgatiti një vëllim “Këmbanat e Krujës”.
Asdreni u bë i njohur si publiçist, por ishte edhe autor tekste

sh shkollore e përkthyes. Po ai, para së gjithash, mbetet në letërsinë tonë si një poet i talentuar lirik.
LIRIKA ATDHETARE E SHOQËRORE
Në lirikën e vet poetike Asdreni u

rikthehet të gjitha temave të poezisë së Rilindjes, po u jep një frymë më të hapur kushtruese. Jo më kot ai lëvron kryesisht llojet e himnit dhe të marrshit. Të njohura janë vjershat “Betimi mbi flamur” (1907) që pas vitit 1912 u bë dhe është Himni ynë Kombëtar, vjersha “Përpara”, që dallohen nga një stil patetiko-oratorik, i cili shpreh një patos të zjarrtë të brendshëm. Vargjet e shumta dhe dinamike dhe njëkohësisht të thjeshta, kanë një forcë komunikuese të veçantë.

Lart, Shqipëri,
ti je e zonja,
nga lufta sot mos ndalesh;
me trimëri
porsi shqiponja
armiqve mos iu falesh.

Krahas kësaj retorike që shkrihet në vjershën “Përpara” me një ndjenjë të sinqertë, gjejmë edhe lirika të tjera ku dashuria për atdheun shprehet më me thjeshtësi e spontanitet ndjenje përmes shkrimit të mallit për atdhe të mër

gimtarit të djegur:

Me sa mall e sa dëshirë
Atë ditë po e pres,
që edhe unë atje i lirë
pranë prindërve të vdes!
(“Në mërgim”)

Asdreni si Çajupi, vë gishtin te plaga e dhimbshme e kurbetit dhe e dënon atë si shkëputje të forcave më të mira nga atdheu, dënon ata që e harrojnë vendin e tyre.
Poeti vijon ta lëvrojë lirikën atdhetare dhe pas Shpalljes së Pavarësisë. Më vonë kjo lirikë u drejtohet temave historike, merr një karakter më meditativ, po i ftohet deri diku frymëzimi.
Asdreni ka meritë të veçantë për thellësinë e problematikës shoqërore që lëvron për herë të parë në letërsinë tonë: ai shtron hapur çështjen e frymëzmit klasor, pasqyron konfliktin ndërmjet shtresave të larta dhe popullit, duke e parë këtë të fundit si forcë lëvizëse të historisë. Asdreni, madje, ëndërron për një çlirim shoqëror të masave të shtypura, po s’e ka të qartë prespektivën. Problematika shoqërore i frymëzon Asdrenit vjersha tepër të fuqishme si “Zëri i kryengritësve” (1912) “Çpërblimi” ku ballafaqohen klasat kundërshtare me një varg dinamik e një fjalor të ashpër. Edhe në këto vjersha ka retorikë, po ajo tretet në dufin e fuqishëm të revoltës. Te “Burri i dheut”, duke i kënduar Luftës së Vlorës, Asdreni thekson karakterin popullor të saj dhe krijon

një portret kolektiv të popullit të shfrytëzuar. Më vonë, më 1935 Asdreni do të shkruajë një vjershë po aq të fuqishme. “Trashëgimi”, që jep një tabllo tronditëse të gjendjes së mjeruar politike, ekonomike, shoqërore e kulturore të Shqipërisë në kohën e Zogut. Një patos satirik tepër i ashpër përshkon vjershat “Fisnikët e Shqipërisë” dhe “Republika Shqiptare”.Tema shoqërore i ka frymëzuar Asdrenit edhe vjersha ku ai shfaq shpresën tek populli, si vjersha “Lulëkuqja” (1912), çuditërisht e thjeshtë dhe plot lirizëm, po edhe plot forcë ku nëpërmjet këtij simboli të gjetur bukur himnizohet populli dhe pohoet besimi tek ai.
Asdreni e pasuron letërsinë tonë edhe në lirikën e dashurisë dhe në lirikën e natyrës. Lirika e tij e dashurisë trajton tema të ndryshme dhe dallohet nga konkretësia, çiltërsia, thjeshtësia, nga një lirizëm i ngrohtë që shkrihet herë-herë me një humor të lehtë. Asdreni shkruan edhe balada me subjekt me këngë dashurore që u përhapën në popull.
Në fazën e dytë të krijimtarisë Asdreni shkruan lirika dashurie disi të stërholluara dhe abstrakte që dëshmojnë se rënia shpirtërore për shkak të atmosferës mbytëse që e rrethon, i ka dëmtuar edhe frymëzimin. Poeti kërkon shumë në fushën e formës dhe thith edhe nga rrymat moderniste të kohës, po jo me shumë sukses.
Në lirikën e natyrës Asdreni tregohet tepër origjinal duke na e dhënë natyrën (për herë të parë në krahasim me rilindësit e tjerë) të shkrirë me jetën e vet. Më shpesh në lirikat e veta të natyrës. Asdreni do na japë tablo të gjalla, konkrete e të dhimbshme të vendlindjes.
Asdreni e pasuron në mënyrë të veçantë poezinë tonë edhe në lëmin e formës, duke krijuar lloje të reja strofash e vargjesh, duke lëvruar madje edhe vargun e lirë. Ai sjell në letërsinë tonë një figuracion të begatshëm. Simbolet, krahasimet dhe epitetet e tij shquhen në përgjithësi për origjinalitetin e tyre. Poezitë m

ë të bukura Asdreni i shkruan kur shkrin origjinalitetin në brendi e në formë me thjeshtësi. Poeti ka meritën që e lidhi poezinë tonë me poezinë bashkëkohore evropiane.
Veçse në kërkimet e tij për forma të reja Asdreni nuk ka sukses kur nuk i mbetet besnik individualitetit të vet krijues.
Në poezinë e Asdrenit ka një farë racionalizmi që në vjershat më të mira mënjanohet nga shpërthimi i ndjenjës ose vështrimi i realitetit nëpërmjet prizmit të humorit të shëndetshëm fshatarak.
Asdreni është një figurë tepër origjinale dhe e ndërlikuar

si poet. Poezia e tij, ndonëse nuk pati ndikimin e asaj të Naimit dhe të De Radës, e pasuroi në mënyrë të ndjeshme letërsinë tonë.

Naum Panajot Bredhi (VEQILHARXHI)


Naum Panajot Bredhi, i mbiquajtur Veqilharxhi, është pionieri i lëvizjes sonë kulturore patriotike të shekullit XIX. Ai është ideologu i parë i Rilindjes në Shqipëri, një nga ata që u hapën udhën ideve të reja politike e kulturore kombëtare.
N.Veqilharxhi lindi më 1797 në Vithkuq të Korçës. Ai pati mërguar në Rumani. I ndikuar nga idetë e lëvizjes kombëtare të popujve të Ballkanit, mori pjesë në revolucionin rumun të vitit 1821 kundër Turqisë, revolucion që pati karakter jo vetëm çlirimtar antiosman, por dhe antifeudal. Me formimin iluminist, Veqilharxhi e drejtoi vëmendjen tek atdheu i tij. Ai e kuptonte se gjendja e Shqipërisë në ato çaste historike shtronte para popullit të tij kërkesa të reja. Në vitet `40 të shekullit XIX lëvizjet çlirimtare në Shqipëri kishin marrë hov, por atyre u mungonte një program kombëtar dhe një platformë ideologjike e përpunuar. Veqilharxhi ka meritë se në shkrimet e tij formuloi i pari kërkesat themelore të Rilindjes.
Punën e tij si atdhetar iluminist e nisi me krijimin e një alfabeti origjinal të gjuhës shqipe, të përbërë prej 33 shkronjash. Me këtë alfabet hartoi dhe libra për mësimin e shqipes. Të parin libër, që është e para abetare për mësimin e gjuhës shqipe, Veqilharxhi e botoi më 1844 me titullin “Evëtar„. Një vit më vonë, më 1845, e botoi të përpunuar e të zgjeruar, me titullin “Fare i ri evëtar shqip për djelm nismëtar„, të shoqëruar me një parathënie për djemtë e rinj shqiptarë. Këta libra të Veqilharxhit u pritën me entuziazëm nga patriotët brenda dhe jashtë Shqipërisë. Shumë njerëz mësuan të shkruanin me alfabetin e tij. Kërkesat e lëvizjes sonë kombëtare, Veqilharxhi i paraqiti në tri shkrime të tij: Në parathënien e botimit të dytë të Evëtarit, në një letër dërguar nipit të tij dhe sidomos në një “Enqiklikë„(letër qarkore).
“Enqiklikën„ ai ua drejtoi më 1846 bashkadhetarëve të tij. Ky dokument është konsideruar si manifesti i parë i lëvizjes sonë kombëtare, si një program pune për të. Ai flet me dhembje për gjendjen tepër të prapambetur të popullit shqiptar. Këtë e shpjegon me pushtimet e vazhdueshme të të huajve, me ndryshimet politike e fetare, sidomos me “lënien pas dore të lëvrimit të gjuhës sonë kombëtare„. Ata shqiptarë që shkolloheshin nëpër vende dhe shkolla të huaja, shpesh mërgonin larg atdheut në vend që të ishin “mirëbërës„, etër e mësonjës të atheut e të kombit tonë.
Por Veqilharxhi nuk e humbet shpresën dhe u bën thirrje bashkatdhetarëve të mbushen me hov e guxim. Me një stil të shkathët, të figurshëm, e plot optimizëm ai shkruan: “Le të hedhim farën e mirë dhe me siguri vetë natyra e shenjtë e ngjarjeve do të ndihmojnë për gjallërimin, mbirjen dhe rritjen e saj, pemët e bukura dhe shumë të ëmbla të së cilës do t’i korrë padyshim brezi i ardhmë që do të bekojë ata bujq dhe ata mbjellës të mirë„. Cila është kjo “farë e mirë dhe pemët e ëmbla që do të japë ajo?„ Veqilharxhi mendon se, që të dalim nga gjendja e rëndë, duhet të shkruajmë gjuhën tonë e të përhapim arsimin shqip, të përhapim farën e diturisë, e cila do të sjellë gjithë të mirat më pas. Padituria është fatkeqësi, mendon autori, një e keqe e madhe, që barazohet me skllavërinë. “Ato kombe që kanë mbetur në padije, u shëmbëllejnë thjesht skllevërve„. Një komb mund të dalë nga mjerimi dhe prapambetja, kur të fillojë të lëvrojë gjuhën kombëtare. Gjuhën tonë ne duhet ta shkruajmë me “shkronja të veçanta kombëtare„, na mëson Veqilharxhi. Kështu, shpreson ai, edhe ne do të vihemi në rradhën e kombeve të qytetëruara.
Në këtë mënyrë e formulonte ai njërën prej kërkesave të mëdha të lëvizjes sonë kombëtare, duke u nisur nga parimi i drejtë se një popull mund të kulturohet vetëm me anë të gjuhës së vet amtare. Vepra e Veqilharxhit luajti rol të madh gjatë Rilindjes. Rilindësit e njihnin si paraardhës dhe ushqenin për të një nderim të madh. Me idetë e tij iluministe dhe me veprimtarinë e tij në dobi të kombit e të gjuhës shqipe. Veqilharxhi fitoi dashurinë dhe respektin e bashkatdhetarëve patriotë, por edhe mërinë e armiqve të Shqipërisë, veçanërisht te grekomanëve. Më 1846, ai u helmua nga agjentët e Patriarkanës, duke qenë kështu jo vetëm i pari ideolog, por edhe i pari dëshmor i Rilindjes Kombëtare.

KRISTO SHULI (SULIDHI)


Kristo Shuli lindi në vitin 1858 në fshatin Marjan të zonës së Oparit, rrethi i Korcës, në një familje me tradita atdhedashëse. Pas disa vitesh, kur Kristoja ishte ende i vogël, familja e tij u shpërgul nga fshati dhe u vendos me banim të përhershëm në Korcë. Pastaj ai u largua nga familja dhe shkoi në Greqi dhe në Francë ku u shkollua dhe mësoi edhe profesionin e fotografit. E kishte me pasion fotografinë dhe punonte shumë për të. Po kishte pasion edhe letërsinë dhe u mor për një kohë me vargëzimin.Vjershat e para, herë ja u lexonte shokëve dhe të afërmëve, herë jo, sic veprojnë shpesh të rinjtë kur janë në fillimet e krijimtarisë letrare të tyre. Aty në Greqi ai hyri në marrëdhënie të ngushta me mjaft patriotë shqiptarë, sidomos me atdhetarin Anastas Kullurioti që botonte në Athinë gazetën “ Zëri i Shqipërisë”. Ai u bë krahu i djathtë i tij dhe në atë gazetë shkruante edhe vetë artikuj të ndryshëm, duke i firmosur herë me emrin e tij të plotë, herë me inicialet H.P.S. Pasi ndenji disa vjet në Greqi, gjithmonë me aparatin fotografik me vete, mori një udhëtim nëpër kolonitë shqiptare të Stambollit, Egjiptit dhe Bukureshtit. Edhe në këto vende veprimtaria e tij atdhetare nuk u ndërpre dhe ai propagandon hapur nevojën e bashkimit të popullit për të fitur lirinë dhe domosdoshmërinë e mësimit të gjuhës shqipe.
 I armatosur me këto ide, u kthye në vendin e tij, në Korcë para vitit 1900.Kur Gjerasim Qiriazi hapi në Korcë shkollën e vashave, ai ishte aty. Bëri një tog fotografish dhe fiksoi momentet me rëndësi historike të cilat kanë arritur deri ne ditët e sotme. Jo vetëm kaq po ai e përkrahu dhe e ndihmoi me të gjitha mundësitë Gjerasim Qiriazin në veprimtarinë e tij.
Pas vitit 1890 Kristo Shulin e hasim në Shkodër. Edhe aty punoi si fotograf dhe nuk e ndërpreu veprimtarinë e tij atdhetare. Ai e vazhdonte korrespondencën me patriotin Jani Vreto dhe ra në kontakt edhe me patriotë të tjerë si dhe me fotografët e dëgjuar shkodranë Marubi dhe me Kolë Idromeno. Pasi kaloi disa vjet atje, u kthye përsëri në Korcë dhe vazhdoi profesionin e fotografit deri në fund të jetës së tij. Kristo Shuli për një kohë të gjatë punoi në Korcë edhe me kunatin e tij, fotografin tjetër të dëgjuar korcar Kristaq Sotirin, i cili e vazhdoi profesionin për 40 vjet dhe realizoi mijra fotografi.Kristo Shuli vdiq në maj të vitit 1938 në moshën 80 vjecare. Populli i Korcës e përcolli atë me nderim e respekt të vecantë. “Gazeta e Korcës”e datës 21 maj e atij viti, jep një përshkrim të hollësishëm të ceremonisë së varrimit dhe një vlerësim të lartë për veprimtarinë atdhetare të tij. Në mes të pjesëmarrësve të shumtë, mitrofori i madh Vasil Marko mbajti një fjalim mallëngjenjës duke vënë në dukje veprimet kombëtare të të ndjerit. Gjithashtu foli edhe
dr. Zografi, figura të njohura këto për Korcën e asaj kohe.

MIHAL GRAMENO

Lindi në Korçë në një familje atdhetare nga shtresa zejtare dhe tregtare. Luftëtar dhe intelektual i shquar i Rilindjes. Mësimet e para i mori në vendlindje.

Në moshë të re mërgoi në Bukuresht, ku u lidh me shoqërinë "Drita". Aty u lidh me lëvizjen atdhetare dhe më 1889 u zgjodh sekretar i shoqërisë "Drita". Me vullnet dhe këmbëngulje punoi për  të zgjeruar horizontin e tij kulturor.

Hyri në lëvizjen kombëtare që nga fundi i shek. XIX. Botoi vjersha dhe artikuj në shtypin e kohës. Në vitet 1907-1908 luftoi në radhët e Çetës së Çerçiz Topullit, më 1908 mori pjesë në Kongresin e Manastirit. Për veprimtarinë e tij u dënua disa herë me burgim prej qeverisë osmane. Pas shpërthimit të Luftës I Botërore u detyrua të largohej në SHBA, ku vazhdoi të punojë për çështjen kombëtare deri më 1920, kur u kthye në atdhe. Përfaqësoi shqiptarët e Amerikës në Konferencën e Paqes në Paris. Në vitet 1921-1924 ishte një nga veprimtarët në zë të lëvizjes demokratike. Në vitet 1921-1924, si publiçist mbrojti idealet demokratike. Pas dështimit të Revolucionit të Qershorit, i sëmurë, e i dëshpëruar, u tërhoq nga lëvizja shoqërore. Vdiq në Korçë më 5 shkurt, 1931. Për meritat e shquara në dobi të atdheut, i është dhënë titulli "Hero i Popullit".

12/06/2013

09/06/2013

08/06/2013

Zbulohet dorëshkrimi i vitit 1909 i Petro Nini Luarasit

Dokumenti botohet për herë të parë, gjendej në Muzeun e Elbasanit                                                                            
Dorëshkrimi i rrallë nis me një korrektësi të admirueshme dhe renditje të një letre zyrtare              
Bardha Nergjoni                                                                                                                                                                                     shkresa-e-petro-nini-luarasit-233x320
Një dokument i rrallë ka dalë në dritë së fundmi, pas një hulumtimi në arkivin e pasur të Muzeut të Elbasanit. Dorëshkrimi trefaqësh, me shkrim dore dhe ende me shkronjat e alfabetit të Stambollit është shkruar me aq kujdes dhe korrektësi nga vetë drejtuesi i atëhershëm i shkollës së Negovanit, Petro Nini Luarasi. Nuk dihet se si kjo letër ka përfunduar në radhën e arkivave të Muzeut të Elbasanit por ka gjasa të ketë qenë pjesë e bibliotekës së Lef Nosit, i cili kishte një interes të shtuar për zhvillimin e arsimit dhe kishte kontakte me shoqëritë atdhetare të asaj kohe. Gjithsesi drejtori i muzeut, Kreshnik Belegu, nuk di ta shpjegojë gjetjen e kësaj letre në këtë muze, por thotë se ky dokument është me mjaft vlera dhe tregon edhe një herë përpjekjet e mëdha për arsimin shqip dhe historinë e shkollës shqipe të Negovanit që përbën një moment të rëndësishëm në historinë e arsimit shqip.
Dorëshkrimi i rrallë nis me një korrektësi të admirueshme dhe renditje të një letre zyrtare. Në këtë letër lajmërohet se është hapur një mësonjëtore në gjuhën amtare dhe se qysh në nisje kjo mësonjëtore ka mbi dyzet nxënës djem e vajza, duke u shkëputur nga shkolla grekomane, e cila është hapur tre muaj para saj. Aty theksohet se ka një nevojë të madhe për libra që nuk gjenden në Manastir apo Follorinë. Më tej, në letër theksohet se nevoja për libra është e domosdoshme, pasi nxënësit janë shkëputur nga greqishtja. Në përfundim firmoset nga Pleqësia e Mësonjëtores Negovan, kryeplaku Sotir Kristo dhe Kryesonjës i Pleqësisë, Petro Nini Luarasi. Kjo letër mban edhe vulën e Pleqësisë së Mësonjëtores. Ajo dëshmon angazhimin e madh të patriotëve të kohës për mësimin e gjuhës shqipe në një zonë, ku mbizotëronte greqishtja. Letra është një dëshmi e qartë e saj dhe dokumenton faktin se vetë Petro Nini Luarasi e ka drejtuar këtë shkollë pas vrasjes së Papa Kristo Negovanit, deri në prag të Pavarësisë Kombëtare. Drejtues të muzeut e konsiderojnë një dokument të rëndësishëm dhe që është rastësi shumë e bukur që ndodhet pikërisht në Elbasan në një muze të vogël, por që ka dëshmuar edhe për praninë e shumë dokumenteve të tjera të rëndësishme.
Doreshkrimi
Doreshkrimi
Doreshkrimi
Doreshkrimi
Doreshkrimi
Doreshkrimi
Papa Kristo Negovani lindi në Negovan më 1873. Mbas mbarimit të shkollës fillore greke të fshatit, i ati Harallambi e regjistroi në Liceun e Athinës, pasi në atë kohë merrej me karvanët e tregtisë Athinë – Selanik – Follorinë. Mirëpo në vitin e fundit ai ndërpret mësimet, pasi babanë ia vranë kusarët gjatë një prite të karvanit, në këto rrethana fillon punën si mësues për shkollat greke Negovan, Ballkamen, Leskovec, Kotor. Fshati Negovan në atë kohë ishte shumë i madh dhe numëronte mbi 500 shtëpi të banuara një qind për qind me shqiptarë dhe mësuesi, dhaskali Kristo, krahas klasave në gjuhën greke, hapi edhe klasat e para e të dyta të fillores në gjuhën shqipe.
Librat e Frashërllinjve, të Naimit, Abdylit të Samiut dhe të shkrimtarëve e patriotëve të tjerë të Rilindjes sonë Kombëtare, që botoheshin në këtë shtypshkronjë, ndezën edhe më shumë ndjenjat patriotike të mësuesit Kristo. Ato tre vjet që punoi P. Kristoja në Rumani, ishin për të një shkollë e madhe që solli një ndryshim të thellë në ndërgjegjen e tij, pasi ato e bënë nga një njeri me arsim dhe edukatë greke, në një militant të shquar të lëvizjes patriotike. Ai krijoi edhe shkollën, që në atë kohë u vlerësua shumë nga rilindësit, pasi nuk ishte vetëm një institucion për arsimin në gjuhën shqipe, por ishte edhe si një vatër që ngrohu ndjenjat patriotike të bashkëfshatarëve për të gjithë trevën.
Në këtë shkollë që ishte mjaft e rëndësishme për t’u mbrojtur nga rreziku i asimilimit ka dhënë mësim dhe drejtuar edhe Petro Nini Luarasi. Para se të bëhej pjesë e kësaj shkolle, ai kishte emigruar në SHBA nga viti 1904 deri në vitin 1908, periudhë kjo kur ishte dhe një ndër nismëtarët e shoqërisë patriotike “Malli i Mëmëdheut”. Ai gjithashtu punoi si drejtor dhe mësues në shkollën e parë shqipe në Korçë, të hapur nga motrat Qiriazi, ndërsa në periudhën 1909-1911 punoi si drejtor i shkollës së Negovanit, e themeluar nga Papa Kristo Negovani.

Burimi. Gazeta Shqip